Covid-19 Aşıları ve “Dezenformasyon Düzinesi”

“Bu içerik 3 Ağustos 2022 tarihinde Psychology Today’de yayımlanan  “What if Your Doctor Is Spreading Disinformation?” adlı yazı ve Center for Countering Digital Hate (Dijital Nefretle Mücadele Merkezi) isimli kuruluşun yaptığı “The Disinformation Dozen” isimli 24 Mart 2021 tarihinde yayımlanan çalışmanın çeviri ve derlemelerinden oluşmaktadır.”

Yakın zamanda yapılan çalışmalar, yanlış bilgi üretme ve yayma konusundaki motivasyonun yalnızca bilgi eksikliği olmadığını gösteriyor. Bunun yanında, yanlış bilgi yaymak ve bunlara inanmak için tek etken de yanlış bilgiye maruz kalmak değil. Ayrıca sosyal medyada kendini doktor gibi lanse eden hesapların yanında, gerçek doktorların da kimi zaman dezenformasyon yayabilmiş olduğu görülüyor. Ayrıca sosyal medyada yanlış ve yanlış yönlendirici içerikleri düzeltme amaçlı yorumda bulunan doktorların da dörtte birinin çevrimiçi saldırılara uğradığı not ediliyor. Bütün bunlar, sosyal medya çağında sağlık dezenformasyonu konusunda güvenilir kaynaklar bulmanın zorluğuna ve yanlış yönlendirici faktörlerden etkilenmenin de ne kadar kolay olduğuna işaret ediyor.

Viral Olan Aşı Karşıtı Dezenformasyonların Çoğundan Küçük Bir Grup Sorumlu

Bu konuyu anlamak için “What if Your Doctor Is Spreading Disinformation?” isimli Psychology Today makalesi yardımcı bir kaynak. Bu kaynakta Center for Countering Digital Hate (Dijital Nefretle Mücadele Merkezi) isimli kuruluşun yaptığı “The Disinformation Dozen” adlı bir çalışmaya da yer veriliyor. Bu çalışma, büyük kitleleri yanlış yönlendirme potansiyeline sahip çok sayıda viral içeriğin üretenlerin aslında küçük bir gruptan oluşabileceğini göstermesi ve günümüzde sosyal medya algoritmalarını ve infodemi çağında yanlış bilginin yayılma şeklini anlamak açısından değerli. 

CCDH tarafından 425 aşı karşıtı hesabın izlenmesi sonucunda platformlardaki toplam takipçi sayısının 2021’in aralık ayında 59,2 milyona ulaştığını gösteriyor. Bu da 2021 hazirana göre 877 bin kişilik artışa tekabül ediyor. CCDH'nin devam eden takibi, en fazla takipçili 20 aşı karşıtı hesabın, üç platformda toplam 59,2 milyon aşı karşıtı hesap takipçisinin üçte ikisinden fazlasına sahip olduğunu gösteriyor. 

Çalışma, 1 Şubat-16 Mart 2021 tarihleri arasında Facebook ve Twitter’da paylaşılan 812 bin aşı karşıtı paylaşım örneklemi kullanılarak yapılmış. Sonuç olarak bu platformlardaki aşı karşıtı 812 bin paylaşımın %65’inin, “Dezenformasyon Düzinesi” olarak adlandırılan 12 ana hesaba geri izlenebileceği sonucu ortaya çıkıyor. Yani, geniş kitlelere takipçi ve algoritma yoluyla (örneğin Instagram’ın mezenformasyon içeren içeriklerle etkileşime girdikçe benzerlerini önümüze çıkarması gibi) ulaşım kolaylığı olan bu 12 kişi, bu tarihlerdeki aşı karşıtı paylaşımların yarısından fazlasından sorumlu. Bu, birçok kişinin aşı karşıtı içeriği sosyal medya platformlarında yaymasına rağmen, paylaştıkları içeriğin genellikle çok daha sınırlı bir kaynak yelpazesinden geldiğini gösteriyor. 

Aşı Güven Projesi (Vaccine Confidence Project) az miktarda çevrimiçi aşı yanlış bilgisine maruz kalmanın bile Covid-19 aşısı olmaya istekli kişi sayısını %8,8'e kadar azalttığını gösterdi. Raporun yayımlandığı tarihte bu 12 kişinin Facebook, Instagram ve Twitter'ın yanlış bilgi yaymaya yönelik hizmet sözleşmelerini defalarca ihlal etmesine rağmen, “Dezenformasyon Düzinesinden” dokuzu üç platformda da kalırken, yalnızca üçü sadece bir platformdan tamamen kaldırıldı. 

CCDH tarafından yapılan analizde, son iki ayda Facebook'ta 689.000'den fazla kez yayınlanan aşı karşıtı içeriğin %73’ünün önde gelen çevrimiçi aşı karşıtlarından oluşan Dezenformasyon Düzinesi üyelerinden geldiğini gösteriyor. 

Bu analiz, aşı karşıtı Facebook gruplarında dolaşımda olduğu bilinen 483 adet aşı karşıtı içeriğin temsili bir örneğine dayanıyor. Analizde en yüksek sayıda üyesi olan aşı karşıtı Facebook grubunun 236 bin takipçiden oluştuğu da belirtiliyor. Özel ve herkese açık gruplarda paylaşılan ve örneklemdeki 483 aşı karşıtı içeriğin Facebook'ta toplam 689.404 kez paylaşıldığı görüldü. Dezenformasyon Düzine üyelerine atfedilen içerikler de 503.896 kez yayınlandı veya paylaşıldı, bu da örneklem tarafından temsil edilen toplam aşı karşıtı gönderilerin %73,1'ini temsil etti. 

Bunun yanında, son iki ayda toplanan 123.494 aşı karşıtı tweetin temsili bir örneğine dayanan analiz sonucu, %17,3 oranında önde gelen çevrimiçi aşı karşıtı tweetlerin yine “Dezenformasyon Düzinesi”nden geldiğini gösterildi. 

Yayımlanan çalışmanın sonunda, “Dezenformasyon Düzinesi” adı verilen, düzenli ve bilinçli biçimde aşı karşıtı yanlış bilgi yaydığı tespit edilen hesapların adlarına da yer verilmiş. 

Çalışmanın ek kısmında da bu hesaplar tarafından yapılmış ve yanlış olduğu kanıtlanmış bazı içeriklere yer veriliyor. Bu hesapların çalışmada yer verilen bazı paylaşımları ve bu paylaşımların Türkçe karşılıklarının tarafımızdan yapılan doğruluk kontrolü analizleri aşağıda görülebilir.