İslam Ülkelerinde Cumhuriyet Yok mu?

İslam Ülkelerinde Cumhuriyet Yok mu?

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, anayasa değişikliğine “hayır” kampanyası kapsamında Ordu'da yaptığı konuşmada, demokrasisi gelişmiş tek İslam ülkesinin Türkiye olduğunu ve diğer İslam ülkelerinin hiçbirinde cumhuriyet olmadığını iddia etti.

Demokrasi ve Cumhuriyet

Kılıçdaroğlu’nun iddiasını analiz etmek için demeçte geçen üç kavramı tanımlamakta fayda var. Bunlardan ikisi demokrasi ve cumhuriyet. Bu iki kavram arkasında tarihsel ve felsefi açıdan ciddi bir bagaj taşısa da günümüz için genel kabul görmüş tanımlarını dile getirmek mümkündür. Cumhuriyet, devlet makamlarının akrabalık yerine seçilme veya atanma yoluyla değişmesini temel alan yönetim şeklidir. Basitçe cumhuriyet yönetim şeklinde, devletin başında miras yoluyla bu koltuğu devralan bir hükümdarın bulunmadığını kesin olarak söyleyebiliriz.

Demokrasi ise vatandaşların doğrudan veya dolaylı olarak temsilcileri yoluyla gücü kullanmalarını temel alan bir yönetim sistemine atıfta bulunmakla birlikte, literatürde serbest ve adil seçimlerle iktidar değişimini, vatandaşların yönetime aktif katılımını, tüm vatandaşların insan haklarının korunmasını ve hukuk devleti ilkelerine bağlılığı da içeren bir sistem olarak tartışılmaktadır.

Kısacası, cumhuriyet sadece miras yoluyla makam değişiminin olmadığı bir yönetim şeklini tanımlarken, demokrasi içinde birçok farklı etmeni barındıran bir yönetim kalitesine atıfta bulunur. Bir ülkeye demokratik olarak tanımlamak için o ülkenin cumhuriyet olmasına gerek yoktur. Örneğin Birleşik Krallık ve Hollanda yönetim şekli olarak cumhuriyet olmamasına rağmen dünyanın en demokratik ülkeleri arasında gösterilmektedir.

İddiada kullanılan üçüncü kavram ise “İslam ülkesi”. Kılıçdaroğlu’nun Türkiye’yi de bu grupta nitelendirmesi nedeniyle, bu analizde İslam ülkesi tanımını nüfusunun çoğunluğunu İslam dinine mensup vatandaşların oluşturduğu ülke olarak kabul ediyoruz.

Kılıçdaroğlu’nun iddiasının ilk kısmı demokrasisi gelişmiş tek İslam ülkesinin Türkiye olduğu yönündeydi. Dünya ülkelerini belli demokrasi kriterlerine göre puanlayan ve bu konuda kabul gören Freedom House (FH) endeksi bu iddianın geçerliliği ile ilgili bir fikir verebilir. FH, ülkelerin demokratik performanslarını 1-7 arasında bir skalaya yerleştiriyor. En demokratik ülkeler skalada 1’e yakın dururken, demokrasi göstergeleri en zayıf olan ülkeler 7’ye yakınlaşıyor. FH Endeksinin en güncel 2016 değerlerine baktığımızda, nüfusunun çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu ülkeler arasında Senegal ve Tunus demokrasisi en gelişmiş ülkeler olarak öne çıkıyorlar. Türkiye bu sıralamada 10. sırada.

Kılıçdaroğlu’nun iddiasının ikinci kısmı da verilerle uyuşmuyor. FH endeksinde demokrasisi en gelişmiş 10 İslam ülkesi arasında sadece Malezya anayasal monarşiyle yönetiliyor. Geri kalan 9 İslam ülkesinin yönetim şekli cumhuriyet.

Genel değerlendirmede, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun iddiasında doğruluk payı yoktur.