Kuzey Irak ile İlişkilerin Boyutu

Türkiye’nin gündemi, komşusu Kuzey Irak Bölgesel Kürt Yönetimi’nde (KBY) 25 Eylül’de yapılan ve %90’ın üzerinde evet oyu ile kabul edilen bağımsızlık referandumuna kilitlenmiş durumda. 24 Eylül’de yapılan TBMM oylamasında Irak ve Suriye’ye askeri müdahaleye olanak veren tezkere uzatıldı. Irak sınırında askeri tatbikatlara hız veren Türkiye, ayrıca ekonomik yaptırımları da devreye sokmaya hazırlanıyor. İhtimaller arasında tır-kamyon ticaretinin yoğun olduğu Şırnak’taki Habur sınır kapısının kapatılması da sayılıyor. Gümrük ve Ticaret Bakanı Bülent Tüfenkci, şu an için sınır kapısının kapanmasının söz konusu olmadığı, sadece güvenlik önlemlerinin arttırıldığı açıklamasında bulunurken, Cumhurbaşkanı Erdoğan “KBY’ye giriş-çıkışları kapatacağız” ifadelerini kullandı. Sınır kapılarının kapanmasının en çok hissedileceği alan ise şüphesiz ki Türkiye ile KBY arasında önemli boyutlara ulaşan ticari ilişkiler olacak. Tezkere görüşmeleri sırasında TBMM’de söz alan CHP Genel Başkan Yardımcısı, Ardahan Milletvekili Öztürk Yılmaz, referandumun Irak anayasasına aykırı olduğunu ve neticede KBY’nin ekonomik bağımlılığını daha da arttıracağını belirtti. Yılmaz KBY’nin Türkiye’ye olan bağımlılığına istinaden, Habur'dan Irak'a günde 7 bin TIR geçtiğini iddia etti.

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin En Büyük Ticari Ortağı Türkiye

KBY’nin ticaret hacmi, Irak yönetiminden ayrı olarak hesaplanmıyor. Dünya Bankası bölgenin yıllık ticaret hacminin 1,4 milyar dolar civarında olduğunu tahmin ederken, Irak Federal Hükümeti tutarı 9,6 milyar dolara kadar çıkarıyor. Bu rakamlardan hareketle Kürdistan Yatırım Heyeti, tutarın ortalama 5 milyar dolar seviyesinde olduğunu tahmin ediyor. 

KBY ticaret hacminde ithalatın payı %85 seviyesindeyken, ihracatın payı %15. ithal edilen ürünlerin çok büyük kısmı herhangi bir işlenme sürecine tabi tutulmayan hazır tüketim ürünlerinden oluşuyor. KBY’nin en önemli ticaret partnerleri ise komşuları Türkiye ve İran. Türk firmalarının KBY’deki mevcudiyetinin en yoğun olduğu sektör, savaş sonrası yeniden yapılanma sürecinde hızla büyüyen inşaat sektörüydü. İnşaatın yanı sıra KBY’de satılan hazır tüketim, gıda ve tekstil ürünlerinin de yaklaşık %80’i Türkiye’den giriyor.

Türkiye, KBY ile yaklaşık on yıldır yoğun ekonomik ilişkiler sürdürüyor. Türkiye’den KBY’ye ilk resmi heyetin 2008’de gidişinden iki yıl sonra, Erbil’de Türkiye Konsolosluğu’nun kurulmasından bu yana ticaret hacmi devamlı büyüdü. Özellikle Türkiye vatandaşlarının KBY’ye 15 gün süreyle vizesiz girebilme imkânı ve uzun süreli oturma izni sağlama kolaylığı, Türkiye’den kısa sürede binlerce vasıflı ve vasıfsız çalışanın KBY’ye gitmesine olanak verdi. Öyle ki 2012 yılına gelindiğinde KBY’de çalışan 30.000 Türkiye vatandaşı olduğu tahmin ediliyordu. Bölgede 2010 yılında 730 civarında olan Türk şirket sayısı, güvenlik endişelerinin artmaya başladığı 2013’e kadar 1.500’e yükseldi. 2015’te ise aktif şirket sayısı 1.351 olarak açıklandı.

Kara Ticareti İçin Önemli Bir Geçiş Kapısı: Habur

Hızla büyüyen bu ticaret hacminin ise geçiş noktası Habur. Habur sınır kapısı, Türkiye’deki sınır kapıları arasında Kapıkule’den sonra en çok aracın giriş çıkış yaptığı ikinci nokta olma özelliğini taşıyor. Türkiye sınır kapılarında yaşanan araçlı giriş çıkışların %20’ye yakını Habur’dan gerçekleşiyor. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın dış ticaret verileri sayfasından, araç türlerine göre gümrük kapılarında gerçekleşen giriş çıkış verilerine ulaşmak mümkün. Kaynağa göre 2013 yılında toplam 1,9 milyon aracın giriş çıkış yaptığı Habur sınır kapısında bu rakam 2016’da 1,1 milyona inmiş.

Irak’la ticaretin zirve yaptığı 2014 yılında dahi, Habur kapısından yıllık çıkış yapan toplam araç sayısının 972 bin 683 olduğu görülüyor. Bu da günde ortalama 2.665 araç demek oluyor. Öztürk Yılmaz Habur’dan Irak’a giriş yapan TIR sayısının günlük 7.000 dolayında olduğunu ifade etmişti. Ancak giriş yapan araç sayısı ile çıkış yapanları topladığımız da dahi günlük ortalama araç sayısı 5 bin 303’ü geçmiyor. 

Kaynaklar KBY’nin Türkiyeli yatırımcılar için özellikle 2014 yılına kadar önemli bir bölge olduğunu ortaya koyuyor. Ancak iddiada öne sürülen sayı, resmi verilerle örtüşmüyor.