Bir Suikastın Gölgesinde: ABD Sağlık Sistemi

Geçtiğimiz Aralık ayında, ABD’nin en büyük sağlık sigortası şirketlerinden UnitedHealthcare’in CEO’su Brian Thompson, Manhattan’daki bir otelin önünde silahlı saldırıya uğrayarak hayatını kaybetti. Cinayetin ardından 26 yaşındaki Luigi Mangione, Thompson’ı takip ederek planlı bir suikast gerçekleştirdiği iddiası ile tutuklandı.

Mangione 22 Şubat 2025’te New York’ta hakim karşısına çıktı. Cinayet ve terör suçlamalarıyla yargılanan sanık, iddianamede yer alan suçlamaları reddetti ve henüz bir savunma yapmadı. Suçlu bulunması halinde ömür boyu hapis ya da idam cezasına hükmedilme ihtimali bulunuyor. Mahkeme günü Luigi Mangione’yi destekleyen ve “Free Luigi” yazılı pankartlar taşıyan bir grup toplandı. Göstericiler, ABD Sağlık sisteminin yüksek maliyetlerini ve sigorta şirketlerinin belirli tedavilere ödeme yapmayı reddetmesini protesto etti.

Peki Mangione’yi bu cinayeti işlemeye götürecek sistemin ardında ne var? ABD sağlık sistemi nasıl işliyor ve olayla nasıl bir bağlantısı olabilir?

ABD sağlık sistemi, dünyadaki diğer gelişmiş ülkelere kıyasla daha farklı bir yapıya sahip. Devlet destekli programlar bulunsa da, ABD’de sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak özel sigortalar ve hastaneler üzerinden yürütülüyor. Bu sebeple ABD’de sağlık sistemi, yüksek maliyetleri ve erişim sorunları sebebiyle eleştirilerin hedefinde. ABD’de herkes için zorunlu bir sağlık sigortası bulunmuyor. Bireylerin sağlık hizmetlerine erişimi genellikle özel sigortaları olup olmadığıyla doğrudan ilişkili. ABD’de sağlık hizmetlerinden sigortalar özel ve devlet destekli olarak ayrılıyor.

ABD'de sağlık sigortasının önemli bir bölümü özel sektör tarafından sağlanıyor. Çoğu çalışan, işveren destekli sigortalar aracılığıyla sağlık hizmetlerine erişim sağlıyor. Fakat işsiz veya düşük gelirli bireyler için bu sigortalara erişmek maliyeti sebebiyle pek mümkün olmuyor. 

Medicare: 65 yaş ve üzeri bireyler ile belirli engelli bireyler için devlet tarafından sağlanan sigorta programı olan Medicare, A, B, C ve D olmak üzere dört ayrı bölümden oluşuyor:
Part A, hastanede yatış ve bazı evde bakım hizmetlerini;
Part B, doktor ziyaretleri, ayakta tedavi hizmetleri ve bazı tıbbi ekipmanları;
Part D, reçeteli ilaçların maliyetini kapsıyor.
Original Medicare programı A ve B’yi içeriyor.Medicare Advantage olarak da bilinen Part C ise, özel sigorta şirketleri tarafından sunulan, genellikle ek hizmetler içeren alternatif bir Medicare planı. Birleştirilmiş bir plan olan Part C; A, B ve D’yi içeriyor. Bu plan, Original Medicare’in sunmadığı bazı avantajlar da içerebiliyor.

Medicaid: Düşük gelirli bireyler ve aileler için eyaletler ve federal hükümet tarafından ortak olarak finanse edilen bir sigorta programı olan Medicaid’in eyaletlere göre kapsamı değişebiliyor. Örneğin bazı eyaletlerde daha fazla kişi Medicaid kapsamına alınırken, bazı eyaletlerde sigortaya erişim daha kısıtlı olabiliyor. Medicaid’den her düşük gelirli birey yararlanamıyor, kapsama alınmak için çocuk sahibi olup olmamak veya engellilik durumu gibi faktörler önem taşıyor.

Children’s Health Insurance Program (CHIP): Düşük ve orta gelirli ailelerin çocukları için tasarlanmış sağlık sigortası programı olan CHIP, Medicaid’e kapsamına girmeyen çocuklara ve bazen hamile kadınlara düşük maliyetli veya ücretsiz sağlık sigortası sunuyor. Eyaletlere göre kapsam değişebiliyor.

Veterans Health Administration (VHA): ABD’deki gaziler için devlet tarafından desteklenen bu programda, Veterans Affairs (Gazi İşleri) hastaneleri ve kliniklerinde ücretsiz veya düşük maliyetli sağlık hizmetleri sağlanıyor. Hizmetin kapsamı gazinin görev süresi, yaralanma durumu ve gelir seviyesine bağlı olarak değişebiliyor.

ABD’de hastanelerin çoğunluğunu Toplum Hastaneleri (Community Hospitals) oluşturuyor. Toplum hastaneleri kendi içinde “kâr amacı güden (For-Profit/Investor-Owned)”, “kâr amacı gütmeyen (Not-for-Profit)” ve “devlet/belediye yönetimi” olarak ayrılsa da bu, hastanelerin ücretsiz olduğu anlamına gelmiyor. Bu sınıflandırma, hastanenin finansman yapısına ve yönetim şekline göre yapılıyor. Kar amacı güden hastaneler özel yatırımcılar tarafından işletilip gelir elde etmeyi hedeflerken, kar amacı gütmeyen hastaneler genellikle genellikle bağışlar, sigorta ödemeleri ve devlet destekleriyle ayakta kalıyor. Elde ettikleri gelirleri ise yeniden sağlık hizmetlerine yatırıyorlar. Devlet/belediye hastaneleri ise yerel veya federal yönetimler tarafından finanse edilse de maliyetlerini sigorta veya hasta ödemeleriyle karşılıyor.

ABD’deki sağlık sistemi, büyük oranda özel sektöre dayanıyor ve bu nedenle sigortalı olmak büyük bir maliyet gerektiriyor. Birçok insan, sağlık hizmetlerine erişim için özel sigortalara bağlı kalıyor. Ancak bu sistem, herkesin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak. Özellikle gelir seviyesi düşük olan ya da tam zamanlı çalışmayan bireyler için sigorta yaptırmak hem masraflı hem de karmaşık bir süreç. Bu durum, tedaviye erişimde büyük eşitsizliklere yol açıyor. 

Sigortasız vatandaşlar üzerine yapılan araştırmalarda, bireylerin sigortasız olmasının en büyük gerekçesinin yüksek sigorta maliyeti olduğu görülüyor. Araştırmaya katılan katılımcıların büyük bir kısmı, sağlık sigortası primlerini karşılayamadıklarını belirtiyor.  Sigortasız vatandaşlar, düzenli sağlık hizmeti almakta zorlanıyor ve tedaviye daha geç aşamalarda başvuruyor. Acil sağlık hizmeti almak zorunda kaldıklarında ise yüksek hastane faturaları ile karşılaşılıyor. 

Barack Obama döneminde yürürlüğe giren Affordable Care Act (ACA), ya da bilinen adıyla Obamacare, bu eşitsizlikleri gidermeyi amaçlıyordu.  Yasa, sigorta kapsamını genişletmek ve özel sigorta pazarını düzenlemek amacıyla 2010 yılında yürürlüğe girdi. ACA’nın temel hedefi, daha fazla bireyin uygun fiyatlı sağlık sigortasına erişmesini sağlamak ve önceden mevcut hastalıkları olan bireylerin sigorta kapsamına alınmasıydı. ACA ile Medicaid programı genişletildi ve düşük gelirli bireylerin sigortaya erişiminin kolaylaşması için vergi kredilerı sağlandı.  İşverenler için sağlık sigortası teşvikleri artırıldı ve genç yetişkinlerin 26 yaşına kadar ebeveynlerinin sigortasından yararlanabilmelerine izin verildi. Fakat bazı eyaletlerin Medicaid genişlemesini reddetmesi ve bireysel sigorta zorunluluğunun kaldırılması gibi değişiklikler, yasanın etkisini sınırladı.

ABD Nüfus Sayım Bürosu’nun 2023 yılı verilerine göre ABD nüfusunun %92.1'i sigortalı. 180 milyon kişi işveren sponsorluğundaki grup sigortasına mensup ve 46 milyon kişi bireysel olarak özel sigorta satın almış. ABD’de hiçbir sigortası bulunmayan vatandaş oranı nüfusun %7,9’una yani sayısı ise 26 milyon kişiye denk geliyor. 

Bugün gelinen noktada, ABD sağlık sistemi hala düşük gelirli bireyler ve orta sınıf üzerinde büyük bir yük oluşturuyor. Sağlık sigortası olmayan birçok Amerikalı, temel tedavi hizmetlerine erişim sağlamakta zorlanıyor. Medicaid ve Medicare gibi devlet destekli programlar bazı yardımlar sunsa da bu hizmetlerin kapsama alanı ve etkinliği sınırlı. Luigi Mangione’nin zanlısı olduğu ve ABD’nin en büyük sigorta şirketlerinden birinin CEO’sunun öldürülmesiyle sonuçlanan olay, bireysel bir eylem gibi gözükse de, sistemdeki yapısal sorunların önemli bir yansıması.