İşgücüne ilişkin istatistikler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından aylık olarak yayımlanıyor.İşgücü istatistiklerinde en çok öne çıkan başlık elbette ki “işsizlik oranı.” TÜİK’in yayımlanan raporlarında mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranının düşüş eğiliminde olduğu görünse de “atıl işgücü” veya bir diğer tanımla “geniş tanımlı işsizlik” oranı kimi zaman tersi yönünde hareketini sürdürmekte. DİSK’e göre geniş tanımlı işsiz sayısı 8,5 milyonun üzerinde.
TÜİK’in İşsizlik ve İstihdam Oranlarına Dair Eleştiriler
TÜİK tarafından yayımlanan işsizlik oranı önemli bir gösterge olsa da piyasadaki sorunları yansıtma kapasitesi bakımından yeterli olmadığı kabul ediliyor. Bunun sebebiyse işsizlik oranının hesaplanmasında yatıyor. TÜİK, aylık olarak yayımladığı istatistiklerde işsizliği değerlendirirken son dört hafta içinde aktif iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve referans olarak alınan haftayı takip eden iki hafta içinde işe başlayabilecek durumda olanları ele alıyor. Anket yöntemiyle toplanan verilerde söz konusu durumda olup, herhangi bir işte çalışmayanlar işsiz kategorisine alınıyor.
Bununla birlikte TÜİK’in işgücüne ilişkin istatistiklerinde eleştirildiği bir diğer nokta da istihdam oranı. Referans dönemi içinde yevmiyeli, ücretli, maaşlı, freelance, ücretsiz aile işçisi (aile fertlerinin iş yerlerinde ücret almadan çalışan aile bireyi) veya işveren olarak en az bir saat iktisadi faaliyette bulunanlar istihdamda kabul ediliyor. Dolayısıyla TÜİK’in açıkladığı verilerde referans haftasında iş aramayan işsiz bireyler işsiz olarak sayılmazken; çıraklar, stajyer öğrenciler hatta bir takım ücretsiz çalışanlar dahi istihdam oranın içinde yer bulmakta.
Türkiye’de Alternatif İşsizlik Hesaplamaları
Dar tanımlı işsizliğe; iş bulma ümidini kaybeden, iş aramayan ancak çalışmaya hazır olan, mevsimlik çalışan ve zamana bağlı eksik çalışanların eklenmesiyle bulunan geniş tanımlı işsizlik/atıl işgücü hesaplamaları, Mart 2021’de TÜİK’in işgücü verilerine dahil edilmişti. Türkiye’de geniş tanımlı işsizlik hesaplamasının tarihi ise bu tarihten yaklaşık 11 yıl öncesine dayanmakta.
DİSK-AR 13 Yıldır Geniş Tanımlı İşsizliği Hesaplıyor
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR) 2010 yılında TÜİK işsizlik hesaplamasını yetersiz bularak geniş tanımlı işsizliği TÜİK’in ham verilerinden yararlanarak hesaplamaya
başladı. DİSK-AR tarafından yapılan hesaplama ilk başlarda; 1) Dar tanımlı (standart) işsizler, 2) İş aramayan ancak çalışmaya hazır olanlar iki gruba ayrılıyor: 2-a) İş bulma ümidini kaybedenler, 2-b) İş aramayan ancak çalışmaya hazır olan diğer bireyler, 3) Mevsimlik çalışanlar, 4) Zamana bağlı eksik çalışanlar temel unsurlarıyla hesaplanırken, daha sonraları revize edildi ve hesaplamaya ILO tarafından kullanılan eşdeğer tam zamanlı iş kaybı eklendi.
TÜİK’in Metodolojisi
TÜİK, 2021 yılının Ocak ayından itibaren Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 19. Çalışma İstatistikçileri Konferansı kararlarına ve ilgili AB tüzüğüne uyum sağlamak amacıyla işgücü hesaplamalarında yeni düzenlemelere
geçmişti. Kurumun aylık olarak yayımladığı işgücü istatistiklerinde yaşanan revizyonlardan en öne çıkanı da “atıl işgücü” yani geniş tanımlı işsizlik hesaplamasıydı. Atıl işgücü oranı, TÜİK’in 2021 metodolojisinde yer vermeye başladığı “işgücüne ilişkin tamamlayıcı göstergeler” başlığı altında bulunuyor. Alternatif işsizlik hesaplamalarının içinde olduğu bu başlıkta “zamana bağlı eksik istihdam ile işsizlerin bütünleşik oranı”, “işsiz ve potansiyel işgücünün bütünleşik oranı” da bulunuyor.
TÜİK, atıl işgücü oranını ölçerken,
1) Zamana bağlı eksik istihdam,
2) Potansiyel işgücü (iş aramayan ancak çalışmaya hazır olanlar ve/veya aktif olarak iş arayıp kısa sürede çalışmaya başlayamayacaklar,
3) Dar tanımlı işsiz nüfus
temel unsurlarından yararlanıyor.
Atıl işgücünün hesaplanmasıysa şu şekilde: [(İşsizler + zamana bağlı eksik istihdam edilenler + potansiyel işgücü) / (İşgücü + potansiyel işgücü)] x 100
Uluslararası Standartlarda Atıl İşgücü
ILO Hesaplaması
Uluslararası çalışma standartlarını belirlemek, çalışma hayatındaki hakları gözetmek, sosyal korumayı artırmak ve çalışma hayatına ilişkin uygulamalarda standartları geliştirmek ve ileriye götürmek gibi bir amaçla kurulan BM’nin uzman kuruluşu Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), alana ilişkin birçok istatistik yayımlıyor. Bunlar arasında işgücünün eksik kullanımını yani atıl işgücünü gösteren istatistikler de bulunuyor.
2013 yılında ILO, atıl işgücünün ölçümünde temel göstergeler olarak zamana bağlı eksik istihdam, işsizlik ve potansiyel işgücü temel göstergeler olarak belirledi. 2021 yılında TÜİK’in gerçekleştirmeye başladığı atıl işgücü hesaplamasıyla örtüşen I
LO’nun hesaplaması da şöyle:Atıl işgücü = [(Zamana bağlı eksik istihdamdaki kişiler + işsizler + potansiyel işgücü) / (genişletilmiş işgücü)] x 100
ABD Metodu
Amerika Birleşik Devletleri Çalışma İstatistikleri Bürosu (BLS) tarafından da alternatif işsizlik hesaplamaları düzenli olarak yapılıyor.. BLS’nin işgücünün eksik kullanımı oranı/atıl işgücü oranı hesaplaması ABD’nin komşusu Kanada’da da aynı şekilde uygulanmakta.
BLS, 16 yaş üstü nüfusun referans dönemi boyunca bir işte ücretli, kendi hesabına işveren olarak çalışanlardan an az 1 saat çalışanları veya en az 15 saat ücretsiz aile işçisi olarak çalışanları istihdamda kabul ediyor. Bununla birlikte Büro; grev, lokavtla birlikte hastalık gibi kişisel durumlar nedeniyle işlerinden uzak olanları da istihdamda kabul ediyor. BLS tarafından referans döneminde bir işte çalışabileceğini belirten ve son 4 hafta içerisinde aktif olarak iş arayan 16 yaş üzeri nüfus, geçici olarak işten çıkarılmış ve geri çağrılmayı bekleyen ancak aktif olarak iş aramayanlar da işsiz kategorisinde yer alıyor.
BLS’nin atıl işgücüne ilişkin hesaplamasının da TÜİK ve ILO hesaplamalarıyla örtüşüyor. Hesaplama şu şekilde yapılıyor: [(İşsizler + ümidini kaybedenler + iş aramayıp çalışmaya hazır olanların diğerleri + zamana bağlı eksik istihdam) / (işgücü + ümidini kaybedenler + iş aramayıp çalışmaya hazır olanların diğerleri)] x 100
Temel Kavramlar:
Zamana Bağlı Eksik İstihdam: Referans haftasında istihdamda olan, ancak çalışma süresi belirli bir saat eşiğinin altından olup daha fazla süre çalışmaya istekli ve müsait olan kişilerden oluşmaktadır. Zamana bağlı eksik istihdam tanımında “çalışma süresi” kavramı, uluslararası istatistik standartlarına uygun olarak fiilen çalışılan saatlerdir.
İşsizlik: İşsizler, çalışmayan ancak referans haftasında iş aramak için faaliyetlerde bulunan ve iş bulduğunda başlayabilecek durumda olan çalışma çağındaki herkes olarak tanımlanmaktadır. “İş aramak” son dört hafta içinde bir iş bulmak amacıyla gerçekleştirilen herhangi bir faaliyet anlamına gelmektedir. Bu faaliyetler kapsamında ulusal ya da uluslararası yarı zamanlı, kayıtdışı, mevsimlik veya geçici istihdam da yer almaktadır. Aktif iş arama kanalları, doğrudan işverene ya da geleneksel iş arama kanallarına başvurmak, gazete veya çevrimiçi iş ilanlarına kaydolmak ya da yanıtlamak, sosyal ağ sitelerinde özgeçmiş güncellemek, kamu veya özel istihdam hizmetlerine kaydolmak veya iletişimi sürdürmek kapsamında değerlendirilmektedir.
Potansiyel İşgücü: Referans haftasında istihdamda olmayanlar, iş arayan ve referans haftasında iş bulamayanlar ile iş aramayanlar ancak iş bulabilecek potansiyelde olanlar bu grupta yer almaktadır.