İspanya'ya İhraç Edilen Bademlerde Limitin 63 Katı Siyanür mü Tespit Edildi?

Türkiye’den ihraç edilen gıda ürünleriyle ilgili haberler 2025’te de gelmeye devam ediyor. 2024 yılı boyunca özellikle kuru incir, Antep fıstığı, biber gibi ürünlerde yüksek aflatoksin, pestisit kalıntısı gibi gıda güvenliği sorunları tespit edilmişti. 2024 yılında Türkiye, Avrupa Birliği’nin gıda güvenliği kontrol sistemi olan Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) üzerinden en çok bildirim alan ülke konumunda. 2023’te de yapılan 4777 bildirimin 361’i Türkiye’nin ürünlerine gelmişti.

RASFF, Avrupa Birliği’nin üye ülkeleri arasında gıda ve yem güvenliği risklerini hızı bir şekilde paylaşmak için kurdukları bir ağ. Bir üründe tüketici sağlığını tehdit edebilecek bir sorun tespit edildiğinde, ithalatı yapan ülke bu sistemi kullanarak bildirimde bulunur. Bu bildirimler ürünlerin ithalatını durdurmaya ve diğer ülkelerdeki risklerin önüne geçilmesine yarar. Türkiye’nin ihraç edilen ürünlerine yönelik yapılan bildirimler de bu sistem üzerinden yapılıyor ve ürünler uluslararası denetimlerden geçiyor.

26 Ocak 2025 tarihinde yapılan bir paylaşımda, Türkiye’den İspanya’ya ihraç edilen bademlerde limitin 63 kat üzerinde siyanür tespit edildiği öne sürüldü. Paylaşımda, RASFF raporunun numarası ve bildirim türüne de yer verilmiş. RASFF üzerinden söz konusu bildirim araştırıldığında, İspanya’nın 23 Ocak 2025 tarihinde, Türkiye’den gönderilen acı bademler için bir bildirim yaptığı görülüyor. 2025.0479 referans sayılı bildirimde  Türkiye’den gelen acı bademlerde yüksek seviyede hidrosiyanik asit ve siyanojenik glikozit tespit edilmiş. 

Bademlerden örnek 24 Haziran 2024’te alınmış fakat bildirim 25 Ocak 2025’te yapılmış. Analiz sonuçlarında bademlerde sanayi kaynaklı bir kirletici olan siyanürik asit 2226 ± 267 mg/kg olarak tespit edilmiş. Acı bademler normalde siyanojenik glikozitler içerse de, analiz sonucunda bu seviyelerin güvenli limitlerin çok üstünde olduğu tespit edilmiş. Güvenli kabul edilen limit ise 35 mg/kg. Analizin sonucuna göre, acı bademlerde limitin 63 kat fazlası siyanüre dönüşebilen hidrojen siyanür (HCN) ve siyanojenik glikozitler tespit edilmiş. Yani doğrudan siyanür (CN⁻) değil, sindirim sırasında siyanüre dönüşebilen bileşikler bulunmuş. 

Kilogram başı 35 mg siyanojenik glikozitin güvenli kabul edilmesi ise acı bademin yapısından kaynaklanıyor. Acı bademlerin yapısında doğal olarak amigdalin adı verilen siyanojenik glikozit bulunuyor. Normal koşullar altında, amigdalin sindirim sürecinde parçalandığında hidrosiyanik asit açığa çıkıyor. Bu sebeple fazla miktarda acı badem yenilmesi önerilmiyor. Bununla birlikte, daha sindirim sürecine girmeden acı bademlerde hidrosiyanik asitin görülme nedeni, bademin saklama ve depolama koşullarından kaynaklı olabilir. Özellikle yüksek sıcaklık, nem ve fiziksel hasar, amigdalinin sindirimden önce parçalanmasına neden olabilir. Bu durum, hidrosiyanik asidin erken serbest kalmasına yol açarak bademlerde toksik bileşiklerin seviyesini artırır. 

Mevzuata göre maksimum hidrojen siyanür (HCN) limiti, doğrudan nihai tüketiciye küçük miktarlarda satılan ve üzerinde “Sadece pişirme ve fırınlama için kullanılmalıdır. Çiğ tüketmeyin.”  uyarısı bulunan işlenmemiş acı bademler ve keten tohumları için geçerli değil. Fakat bu ürünler çiğ tüketim için satılıyorsa veya büyük miktarlarda ticareti yapılıyorsa, o zaman 35 mg/kg sınırına tabi tutuluyor. 

RASFF sisteminde bazı bildirim türleri bulunuyor. Bunlar sınır reddetme (border rejection notification), bilgi bildirimi(information notification) ve alarm bildirimi (alert notification) olarak gruplandırılabilir. Sınır reddetme bildirimi AB sınırında yapılan kontrollerde bir ürünün güvenlik standartlarına uymaması nedeniyle reddedildiğini gösterir. Ürün AB pazarına giremez ve genellikle ihracatçı ülkeye geri gönderilir. Bilgi bildirimi diğer ülkelere bilgi vermek amacıyla yapılır fakat acil bir önlem gerektirmez.  Alarm bildirimleri ise en önemli bildirim türdür çünkü tüketici sağlığı için ciddi risk oluşturan ve piyasada bulunan ürünler için yapılır.

Türkiye’den ihraç edilen bademlere ise alarm bildirimi yapılmış. Bu, badem ithal eden diğer AB üyelerinin de uyarılması anlamına geliyor. Bademlere nasıl önlem alındığına dair ise bildirimde bir kayıt henüz bulunmuyor. Konuya ilişkin gelişmeler RASFF’ın sistemi üzerinden takip edilebilir. 

Bademlerin Türkiye’ye geri döndüğüne ilişkin bazı iddialar sosyal medyada dolaşsa da RASFF bildirimine bakıldığında ürünlerin sınır reddi bildirimi almadığı görülüyor. Yani ürünler için alınan aksiyon henüz belirtilmemiş. Peki eğer bir ihraç ürün sınırdan geri çevrilirse ne oluyor? 

İhraç edilen ürünlerin çeşitli nedenlerle geri dönmesi durumunda, bu ürünlerin ülkeye giriş süreci ve sonrasında izlenecek adımlar Tarım ve Orman Bakanlığı’nın belirlediği mevzuatlar çerçevesinde yönetiliyor.

Buna göre; ihracattan geri dönen ürünlerin yurda yeniden giriş izni için, ihracatçı firmaların İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’ne başvurması gerekiyor. İhracatçılar, bu başvuru sırasında ürünlerine dair uygunluk talep yazısı, ürünün geri dönme nedeni ile ilgili yapılan açıklama yazısı, bakanlıktan ihracat için alınmış sertifika gibi belgeleri iletiyor. Başvurunun ardından İl Müdürlüğü tarafından ürünün ihraç edilen ürünle aynı olup olmadığı ve geri dönme nedeni inceleniyor, gerekirse üründen numune alınarak analiz yapılıyor.

Mevzuatta son tüketim tarihi geçmiş, bozulmuş ya da insan hayvan veya bitki sağlığı açısından tehlike oluşturabilecek ürünlerin yurda girişine izin verilmeyeceği belirtilirken; resmi kontroller sonucunda Türk gıda ve yem mevzuatına uygun olan ürünlerin iç piyasaya arz edilmek üzere yurda girişine izin veriliyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2024 yılında yaptığı bir açıklamaya göre ise gerekçesi ne olursa olsun geri dönen hiçbir ürünün içeride satışına izin verilmiyor ve bu ürünler imha ediliyor.