CHP'nin Uzun Yıllar Sonra Kazandığı İller ve İstanbul İlçeleri

Geçtiğimiz 31 Mart 2024 yerel seçimleriyle Türkiye anketlerin öngöremediği sürpriz bir seçim sonucuyla karşılaştı. 2002’den bu yana ana muhalefet partisi konumunda olan CHP, 1977’den bu yana ilk kez bir yerel seçimden birinci parti olarak çıktı ve kazandığı belediye sayısını 2019’a göre % 80 artırarak 433’e yükseltti. CHP bu beklenmedik başarısıyla bazı belediyeleri ilk kez kazandı, bazılarında ise uzun bir aradan sonra tekrar yönetime geldi. Bunlar arasında Adıyaman ve Kastamonu gibi AK Parti ve MHP’nin güçlü olduğu belediyeler olduğu gibi Sancaktepe gibi İstanbul’un görece yeni ilçeleri de bulunuyor.

Doğruluk Payı olarak yerel seçimin ardından  CHP’nin ilk kez veya uzun süre sonra kazandığı merkez ilçe ve İstanbul ilçe belediyelerini derledik. Bu derlemeyi de birkaç noktaya dikkat ederek yaptık. 

→ Derlemede 1963 sonrası düzenlenen yerel seçimler dikkate alındı. Çünkü Türkiye’de belediye başkanları; belediye seçimlerin düzenleyen 27 Temmuz 1963 tarihli ve 307 sayılı yasaya kadar, iki dereceli bir seçim ile seçiliyordu. 1963 yılında yapılan değişiklik ile iki aşamada gerçekleşen bu süreç değiştirildi ve tek dereceli seçim sistemi uygulanmaya başladı. 1963 seçimleri ile birlikte halk doğrudan belediye başkanını seçmek için oy vermeye başladı. 

→ Kazanılan yerler incelenirken, CHP'nin hem öncülü hem ardılı olan SODEP ve SHP'nin kazandığı seçimler de dikkate alındı. 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından mevcut olan siyasi partilerin faaliyetleri durdurulmuştu. CHP de kapatılan partiler arasında yer alıyordu. Üç yıl süren darbe yönetiminin siyasi yasakları kademeleri olarak azaltılmış, 1983 yılında yeni partiler kurulmuştu. Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) ve Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP), kapatılan CHP'nin ardılı olarak ortaya çıktı. Bu partiler aynı zamanda 1992’de yeniden kurulan CHP’nin de öncülü oldular. Bu sebeple incelemede SODEP ve SHP’nin son kazanma yılları göz önünde bulunduruldu.

2024 yerel seçimleri ile CHP İstanbul, İzmir, Adana, Ankara, Antalya, Ardahan, Artvin, Aydın, Bilecik, Bolu, Burdur, Çanakkale, Edirne, Eskişehir, Kırşehir, Mersin, Muğla, Sinop, Tekirdağ ve Yalova olmak üzere 20 ildeki mevcut büyükşehir ve il merkez belediyelerini korudu. Bununla birlikte başka partilerin yönetimindeki 15 ilin büyükşehir ve il merkez belediyeleri CHP’nin yönetimine geçti. Bu iller; Adıyaman, Afyonkarahisar, Amasya, Balıkesir, Bartın, Bursa, Denizli, Giresun, Kastamonu, Kırıkkale, Kilis, Kütahya, Manisa, Uşak ve Zonguldak oldu. 

Amasya ve Bursa, CHP tarafından en son 1977 yılında yönetildi. 1987 yılında büyükşehir statüsüne yükselen Bursa’da ilk kez CHP’nin yönetiminde bir büyükşehir belediyesi oluşacak. CHP 1977’de Ankara’nın bir ilçesi olan Kırıkkale’yi de kazanmıştı. Kırıkkale’nin 1989’da il olmasından bu yana ilk kez 2024 seçimlerinde il merkez belediyesi yönetimi CHP’ye geçti. 

1989 yerel seçimlerinde CHP siyasi olarak faaliyette değildi. Son seçimle CHP yönetimine geçen Adıyaman, Kastamonu ve Uşak en son 1989 yerel seçimlerinde SHP tarafından kazanılmıştı. O zamanlar Gaziantep’in bir ilçesi olan Kilis’te de SHP seçimi kazanmıştı. Kilis’in il olduğu 1995 yılından bu yana ise CHP il merkez belediyesini hiç kazanamamıştı. Benzer bir durum Bartın’da da yaşandı. CHP’nin siyasi olarak faal olmadığı 1984 seçimlerinde o dönem Zonguldak’a bağlı bir ilçe olan Bartın’da SODEP kazanmıştı. 1991 yılında il olan Bartın’ın il merkez belediyesinin yönetimini CHP, Kırıkkale ve Kilis’teki gibi, hiç kazanamadı. 

1963 seçimleri baz alındığında Kütahya, Manisa, Afyonkarahisar ve Balıkesir’in büyükşehir ve il merkez belediyelerinde CHP ilk kez zafer elde etti. Parti, Denizli’de en son 1994 yerel seçimlerinde il merkez belediyesini kazanmıştı. 2012’de büyükşehir statüsüne yükselen Denizli’de CHP ilk kez büyükşehir belediyesinin yönetimine geçti. 

CHP’nin yönetimine geçen diğer iller Giresun ve Zonguldak ise diğer illere göre çok daha yakın bir tarihte CHP yönetimini gördü. 2014 yerel seçimlerinde Giresun ve Zonguldak’ın il merkez belediyelerini kazanan CHP,  bir dönemlik aranın ardından tekrar bu illerde yönetime geldi.

CHP Türkiye genelinde olduğu gibi İstanbul ilçelerinde de başarılar elde etti. Yeni kazandığı 12 ilçeyle birlikte CHP’nin yeni dönemde İstanbul’da yöneteceği ilçe sayısı 26 oldu.

CHP 2024 yerel seçimlerinde İstanbul’da; Adalar, Ataşehir, Avcılar, Bakırköy, Beşiktaş, Beylikdüzü, Büyükçekmece, Esenyurt, Kadıköy, Kartal, Küçükçekmece, Maltepe, Sarıyer ve Şişli belediyelerindeki mevcut yönetimini korudu. Seçimle birlikte başka partilerin yönetimindeki 12 ilçenin belediyesi CHP’ye geçti. Yeni dönemde CHP ile yönetilecek diğer ilçeler; Bayrampaşa, Beykoz, Beyoğlu, Çatalca, Çekmeköy, Eyüpsultan, Gaziosmanpaşa, Sancaktepe, Silivri, Şile, Tuzla ve Üsküdar oldu. 

1963 yılında belediye başkanlığı seçiminde tek dereceli sisteme geçilse de İstanbul’da süreç daha farklı işliyordu. 1963-1984 yılları arasında İstanbul Anakent Belediyesi içinde yer alan ilçelere belediye başkanları olarak şube müdürleri atanıyordu. Atanmış belediye başkanları ile yönetilen ilçeler; Adalar, Bakırköy, Beşiktaş, Beykoz, Beyoğlu, Eminönü, Eyüp, Fatih, Gaziosmanpaşa, Kadıköy, Sarıyer, Şişli, Üsküdar ve Zeytinburnu idi. Bu süreçte Çatalca, Kartal, Silivri, Şile ve Yalova’da ise belediye başkanlığı seçimleri yapılmıştı. 1984 seçimleri ile birlikte söz konusu ilçelerde, belediye başkanları tek dereceli seçim ile seçilmeye başlandı. Bu sebeple ilçe bazında, 1984 seçimleri ve sonrasını değerlendirmeye almak gerekli. 

CHP’nin 2024 yerel seçimleri ile kazandığı Beykoz ve Gaziosmanpaşa ilçelerinde en son SHP 1989 yılında başarı elde etmişti. 1989’dan bu yana CHP bu ilçelerde hiç kazanamadı. İstanbul’un en eski ilçeleri olan Beyoğlu, Üsküdar ve Eyüpsultan’da belediye ilk kez CHP yönetimine geçti. Bu üç ilçe, uzun süredir AK Parti’nin yönetimi altındaydı. Şile ilçesi de uzun süredir AK Parti’nin yönetiminde olan bir ilçeydi. CHP Şile’de en son 1994 yılında yönetime gelebilmişti. 2024 yılında Şile’nin de rengi kırmızıya döndü. 

Son seçimde CHP’nin yönetimini kazandığı ilçelerden Bayrampaşa 1990, Tuzla 1991, Çekmeköy ve Sancaktepe ise 2008 yılında ilçe yapılmıştı. Bu ilçeler de CHP’nin ilk kez yöneteceği yerler arasında. 

Silivri ve Çatalca ilçelerinde durum, diğer ilçelerde olduğundan daha farklı. Bu iki ilçede CHP pek çok kez yönetime geldi. Bununla birlikte iki ilçede de en son seçim 2014’te kazanıldı. 2019 yerel seçimlerinde kaybedilen bu iki ilçe, 2024 yerel seçimleri ile tekrar CHP’ye döndü. Silivri’de 2009 - 2019 yılları arasında yönetimi elinde tutan CHP, 2019 seçimlerinde MHP’ye kaybetmişti. 2024 seçimlerinde mevcut belediye başkan adayı MHP yerine AK Parti’den aday olmuştu.  Seçimin sonucunda CHP bir dönemlik aranın ardından tekrar Silivri’yi kazandı. Çatalca’da da benzer bir tablo görülüyor, 2009-2019 yılları arasında yönetimde olan CHP, 2019 yerel seçimlerinde AK Parti’ye karşı kaybetmişti. 2024 seçimlerinde ise CHP ilçeyi AK Parti’ye karşı tekrar kazandı.