Seçim Haritasında Renkler ve Feda Edilen Ayrıntılar

31 Mart 2024 yerel seçimleri birçok yorumcu için beklenmedik sonuçları olan bir seçim olarak kayıtlara geçti. 5 yıl önceki seçimlerde uygulanan ittifak stratejisi Millet İttifakı’na İstanbul ve Ankara büyükşehir belediyelerini kazandırmış ve bu iki şehirde üç dönemdir süren AK Parti hakimiyetini sona erdirmişti. Mayıs 2023 genel seçimlerinden sonra yaşanan başarısızlık sonrasında Millet İttifakı’nın dağılması bu belediyelerin muhalefette kalıp kalmayacağına yönelik soruları da beraberinde getirdi. Bu sürece ana muhalefet partisi CHP’deki genel başkan değişimi de eklendi. Beklenmeyen ise bu siyasi iklimde girilen yerel seçimlerde CHP beklenenin çok üstünde bir performans göstermesiydi. İstanbul ve Ankara’da oyunu artıran CHP geçen yerel seçimde ittifak ile girilmesine rağmen başarısız olunan Denizli, Balıkesir, Manisa ve Bursa gibi büyükşehirleri de kazandı. Birçok yorumcu seçim haritasında CHP’yi simgeleyen kırmızı rengin artışından seçim sonuçlarını “kırmızı dalga” olarak nitelendirdi. Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan da seçim sonuçlarının netleşmesinin ardından yaptığı konuşmada “irtifa kaybı” yaşadıklarını kabul etti. 31 Mart seçimlerinin daha kesinleşmemiş sonuçlarına göre oy oranları ve kazanılan belediyeler açısından CHP ve Yeniden Refah Partisi başarılı performans gösterenler olarak öne çıkıyor. AK Parti, MHP ve İYİ Parti ise kaybedenler hanesine yazılmış durumdalar. 

Seçimi izleyen saatlerde ve günlerde ulusal kanallardan sosyal medyaya kadar her mecrada Türkiye’nin seçim haritası arz-ı endam etti. Kıyılardan içe doğru genişlemiş kırmızı, iç bölgeler ile Karadeniz kıyılarında yoğunlaşan sarı ve bu ikiliye belli şehirlerde eklenen farklı renkler, Türkiye’nin “yeni” siyasi haritası bir algı  olarak zihne yerleşti. Fakat söz konusu yerel seçim olduğunda seçim sonuçlarını gösteren haritalar göründüğünden çok fazla karmaşık olabiliyor. 

31 Mart seçimleri öncesinde kimse Kastamonu belediyesinin CHP tarafından kazanılabileceğine ihtimal vermiyordu. 2019’da seçimi kazanan MHP ve ikinci AK Parti’nin oy toplamı %80’i aşmıştı. Kastamonu il sınırı içindeki 20 belediyenin 17’sini de bu iki parti kazanmıştı. 2024’te kimsenin beklemediği bir şey oldu ve CHP %49,2 oyla Kastamonu belediyesini kazandı. Aslında CHP Kastamonu’daki belediyeleri dikkate aldığımızda 2019’daki başarısının gerisinde. Elinde bulundurduğu Araç ve Cide belediyelerini sırasıyla AK Parti ve MHP’ye kaptırdı. Fakat Kastamonu merkez ilçesinde CHP’nin kazanması seçim haritasında tüm Kastamonu’nun kırmızıya boyanması için yeterli oldu. Buna benzer bir örnek Kırklareli için de geçerli. Kırklareli merkez ilçe belediyesini az bir farkla kazanan MHP il sınırları içindeki 21 belediyeden üçünü almasına rağmen haritalarda tüm il MHP’nin mavi rengine boyanmış durumda. Üstelik Kırklareli özelinde merkez ilçe il sınırları içindeki en kalabalık ilçe de değil. Kırklareli il sınırları içindeki toplam seçmenin yaklaşık %45’i Lüleburgaz ilçesine kayıtlı. 

Büyükşehir olmayan 51 ilde belediye başkanlığı seçim sonuçlarını gösteren seçim haritaları bu yanlış yönlendirmeye yol açan gösterimden muzdarip. Büyükşehir belediye başkanlığı seçimleri büyükşehirlerin tüm sınırları içindeki kayıtlı seçmenin katılımıyla gerçekleştiğinden ilin bir renge boyanması “yöntemsel” açıdan bir sıkıntı yaratmıyor (tabi ki daha sağlık görselleştirmeler de mümkün). Fakat 51 ildeki merkez ilçeyi kazanan partiler diğer ilçelerdeki sonuca bakılmaksızın rengini tüm ile veriyorlar. Buradaki görselleştirmeyi daha sağlıklı hale getirmek ilçe düzeyini temel almak önemli. 

31 Mart yerel seçimlerinin sonuçları netleşmeye başladığında sosyal medyada seçim sonuçlarıyla ilgili birçok paylaşım yapılmaya başlandı. Bunlardan biri eski Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı ve sosyal medyada kendine has paylaşımlarıyla dikkat çeken Melih Gökçek’e aitti. Gökçek, sosyal medyada CHP’nin başarısıyla ilgili paylaşımlardan sıkılmış olacak ki il genel meclisi seçim sonuçlarını paylaşarak CHP’nin sanıldığı kadar yüksek oy almadığını iddia etti. 

Gönderinin altına gelen yorumlar verilerin hatalı olduğunu yönündeydi. Fakat verilerde hata yoktu. Her ne kadar yanlış yönlendirmeye sevk eden bir bağlam eksikliği varsa da Gökçek sadece yerel seçimin bir sonucunu takipçileriyle paylaşmıştı. 

Türkiye’de milletvekili genel seçimi ve cumhurbaşkanlığı seçiminin bir arada yapıldığı genel seçimlerin aksine yerel seçimlerde 2 ila 4 arasında seçim yapılır. Üstelik bu seçimlerin sayısı kayıtlı olunan mülki idare birimine göre de değişiklik gösterir. Örneğin bir büyükşehire bağlı ilçeye kayıtlı bir seçmenseniz ilçe belediye başkanı, ilçe belediye meclisi, büyükşehir belediye başkanı ve muhtar seçmek için oy verebilirsiniz. Eğer büyükşehir olmayan bir ilin köyünde yaşıyorsanız sadece il genel meclisi ve muhtarlık için oy kullanabilirsiniz. Bu seçimleri toplulaştırıp bir sonuç vermek de il genel meclisi seçimi 51, büyükşehir belediye başkanlığı seçimleri ise 30 ilde yapıldığından sanıldığı kadar kolay olmayabilir. Gökçek de paylaşımında il genel meclisi seçimi sonuçlarını paylaşmış. Anadolu Ajansı’nın verileri kullanıldığında il genel meclisi seçim sonuçları yaklaşık olarak şu şekilde; 

AK Parti → %32CHP → %23,3MHP→ %16,6DEM → %7,8YRP → %6,4

Gökçek’in paylaştığı veriler hatalı olmasa da genel tabloyu göstermekten uzak ve bağlamı eksik. İl genel meclisi seçimi sonuçları toplam seçmenin %17,1’inin kayıtlı olduğu 51 ilde yapılan seçimlerin toplulaştırılmış verisi. Bunun yanında il özel idaresini yasama organı olarak konumlandırılmış il genel meclisinin yerel yönetim yapılanmasında önemli bir fonksiyonu olduğunu da söylemek mümkün değil. 2012’de büyükşehirlerde kaldırılan il genel meclisinin geri kalan 51 ilde belediye mücavir alanları dışında kalan yerleşimlere hizmet götürme sorumluluğu ve il çapında bazı alanlarda görev ve sorumlulukları var. İl genel meclisi üyeleri halk tarafından doğrudan seçilse de valinin onayı olmadan bir karar alamıyorlar. Çünkü 2007’de Anayasa Mahkemesi aldığı kararla il genel meclisinin vali vetosunu aşabilme gücünü iptal etti. Durum böyleyken yerel seçim sonucu olarak il genel meclisi seçim sonuçları sağlıklı bir siyasi harita çıkarmaktan uzak.

YSK 29 Nisan itibariyle henüz 31 Mart 2024 yerel seçimleri kesin seçim sonuçlarını sitesi üzerinden yayımlamadı. Anadolu Ajansı verileri kullanılarak toplulaştırılan sonuçlara farklı mecralardan ulaşmak mümkün. Fakat buradaki mecralarda da çoğu durumda bu seçim sonucunun neyin verisi olduğuna dair çıkarım yapmak gerekiyor. Çünkü il bazlı il genel meclisi seçim sonuçları ile ilçe bazlı belediye seçim sonuçları toplulaştırıldığında karıştırmaya çok müsait tablo çıkıyor. 

Konuyu daha netleştirmek adına YSK tarafından kesin şekilde açıklanan 2019 yerel seçim sonuçları üzerinden gidilebilir. 

YSK’nın açıkladığı bu sonuçlar ilçe veya belde bazlıdır ve bu nedenle il bazında yapılan büyükşehir belediye başkanlığı ile ilgili seçim bu sonuçlara dahil değildir. 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde beldeler dahil seçilecek belediye başkanı sayısı 1359’du. Bu sonuçlar çerçevesinde toplulaştırılmış veriler üzerinden çıkan siyasi partilerin oy oranları da ilçe ve beldelerde bu partilerin adaylarına verilen oy miktarı üzerinden hesaplanır. 

Bu sonuçlar da ilçe veya belde bazlıdır ve toplulaştırılmış sonuçlar belediye meclis seçiminde siyasi partilere verilen oy miktarı üzerinden hesaplanır. Belediye meclislerinde kontenjan usulü ve D’Hondt sistemi uygulanır. Yani siyasi partiler belli bir sırada aday gösterir ve alınan oylar D’Hondt sistemine göre bölünerek siyasi partilerin adaylarının meclis üyeliğine seçilip seçilmediği ortaya çıkar. Belediye meclis üyeliğine seçilmek için siyasi partinin ilçe veya belde olan seçim bölgesinde %10 barajını aşması gerekir.

Bu seçimler büyükşehir olmayan 51 ilde yapılır. Her ilçe mevuzatta belirtilen yöntemle hesaplanan sayıda il genel meclis üyesi verir ve seçim ilçe bazında yürütülür. Belediye meclis üyeliği seçimiyle aynı yöntem yürütülür ve %10 baraj uygulanır. Fakat belediye meclisinin aksine il genel meclisi il bazında oluşan bir organdır.

Bu seçimler büyükşehir olan 30 ilde yapılır ve seçim çevresi büyükşehir belediye sınırı yani tüm il sınırıdır. Bu seçim çevresinde en fazla oyu alan aday büyükşehir belediye başkanı seçilir. 2019 yerel seçimlerinde 57 milyon civarında kayıtlı seçmen yer alıyordu.

Burada ufak bir not olarak büyükşehir belediye meclisinin oluşumuna da değinmekte fayda var. Bu meclis il genel meclisi gibi il sınırı bazında bir organ olsa da ilçe seçim çevresinde oluşan belediye meclislerinin üye sayısı içinden beşte bir alınacak şekilde oluşturulur. Yani, bir büyükşehir belediyesinden kayıtlı seçmen kendi ilçesinde belediye meclisi için verdiği oyla hem ilçe belediye meclisi üyesini hem de bu meclis içinden çıkacak büyükşehir belediye meclis üyesini seçer. 

Sonuç olarak, siyasi partilerin resmi bir aktör olmadığı muhtarlık seçimlerini bir kenara bırakacak olursak aslında yerel seçimin dört farklı sonucu var. Dikkat edilmesi gereken ise bu sonuçların hiçbiri kayıtlı toplam seçmenin hepsini kapsayan seçimlerin sonuçları değil. 2019 yerel seçimlerinde kayıtlı 57 milyon seçmenin %93’ü belediye başkanlığı ve belediye meclis üyeliği seçimlerinde oy kullanmaya uygundu. %22,5’i il genel meclisi üyeliği için, %77,5’i ise büyükşehir belediye başkanlığı seçimlerinde oy kullanmak için şartlara sahipti. Bu durum yerel seçimleri “genel seçimler” için mesaj verdiğini iddia ederken ortaya çıkan ilk engel. İkinci engel ise bu dört seçimin ikisinde bir başkan seçilirken diğer ikisinde siyasi parti üzerinden meclis üyeliği seçilmesi. Aday faktörünün siyasi parti tercih denkleminin içine güçlü şekilde girmesi toplandığında kayıtlı toplam seçmen üzerinden bir değerlendirmeye imkan veren il genel meclisi ve büyükşehir belediye başkanlığı seçimlerini de dikkatli yorumlamayı beraberinde getiriyor.