İsrail Başbakanı Netanyahu Türk Çiftçisinin İsrail Tohumundan Başka Tohum Kullanamayacağı Açıklamasında Bulundu mu?

İsrail’den gelen tohumlarla ilgili şehir efsaneleri ve çeşitli iddialar uzun yıllardır sosyal medya üzerinden paylaşımda. Hamas - İsrail çatışması sonrası artan boykot paylaşımlarına paralel olarak İsrail’den ithal edilen tohumlar yeniden gündemde.

→ Netanyahu’nun Türkiye tohum piyasasıyla ilgili bir açıklaması bulunmuyor.

→ Türkiye’de çiftçiler İsrail’den ithal edilen tohumlar dışında tohumlar kullanıyor.

→ Türkiye, İsrail dışında birçok ülkeden tohum ithal ediyor.

Hamas - İsrail çatışmasının ilk günlerinden bu yana özellikle sosyal medya platformları üzerinden yayılan yanlış görüntü ve videoların yanı sıra son günlerde bazı siyasetçilere ait olduğu iddia edilen açıklamalar da gündemde. İlgili X paylaşımında da Netanyahu’ya ait olduğu iddia edilen bir açıklama yer alıyor.

İsrail ve Türkiye’ye ait resmi kaynaklar ve haber siteleri kontrol edildiğinde İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun İsrail ile Türkiye arasındaki tohum ticaretine dair bir açıklaması bulunmadığı görülebilir. Netanyahu’nun Türkiye ile yapılan ticarete dair geçmişte yaptığı herhangi bir açıklama da bulunmuyor. 31 Mayıs 2010 yılında gerekleşen Mavi Marmara Baskınından sonra bozulan Türkiye - İsrail ilişkileri, 13 yıl sonra Erdoğan ve Netanyahu’nun New York’ta görüşmesi ile düzelme sinyalleri vermişti. Türkiye ve İsrail arasındaki ticarete dair yapılan tek açıklama ise bu görüşmeden. Bu görüşmede başta doğal gaz arama, üretim ve ticaret gibi alanlar olmak üzere enerji iş birliği fırsatlarının ele alındığı belirtilmiş. Görüşme sonrası yapılan açıklamalarda ticaret ile ilgili daha fazla bilgiye rastlanmıyor.

Öte yandan, daha önce Doğruluk Payı’nın ele aldığı başka bir Netanyahu açıklaması iddiasında da görüleceği gibi resmi kaynaklar üzerinden bir araştırma yapıldığında, Hamas - İsrail çatışmasının başladığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana Netanyahu’nun Türkiye ile ilgili yaptığı herhangi bir açıklama veya yapılan herhangi bir görüşme de bulunmuyor.

Türkiye'de tohum piyasasınını kontrol eden herhangş bir anlaşma bulunmuyor. Tohumculuğa dair tek yasal düzenleme, 2006 yılında yürürlüğe giren 5553 Sayılı Tohumculuk Kanunu’dur. Bu kanunun amacı, bitkisel üretimde verim ve kaliteyi yükseltmek, tohumluklara kalite güvencesi sağlamak, tohumluk üretim ve ticareti ile ilgili düzenlemeleri yapmak ve tohumculuk sektörünün yeniden yapılandırılması ve geliştirilmesi için gerekli olan düzenlemeleri gerçekleştirmek şeklinde açıklanmış. Tohum kapitülasyonuna dair herhangi bir düzenleme bulunmadığı gibi herhangi bir ülkeye özel olarak yapılan bir birtakım ayrıcalıklar içeren anlaşmalar da bulunmuyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yayınladığı Tohumculuk İstatistikleri verilerinde, Türkiye’deki çiftçilerin ürettiği tohum miktarını görmek de mümkün. Bu veriye göre 2022 yılında 1.4 milyon ton tohum üretilmiş. Ayrıca çiftçiler İsrail dışındaki pekçok ülkeden tohum ithal edebiliyor. Tohumculuk Kanunu’nun 7. maddesine göre tohum ithalatı şöyle düzenlenmiş:

“Yurt içinde sadece kayıt altına alınmış çeşitlere ait tohumlukların ticaretine izin verilir. 

Bu tohumluklar, Bakanlık tarafından belirlenmiş nitelik ve standartlara uygun, sertifikalı veya kütüğe kaydedilmek üzere kabul edilmiş veya standart tohumluk olarak ambalajlı ve etiketli olarak ticarete arz edilir. 

Tohumlukların ithal edilmesi ve ihracı Bakanlığın iznine tâbidir. İthal edilecek tohumluklarda yurt içi standartlara uygun olma şartı aranır. Tohumluk ithalatı ve ihracatına ilişkin usul ve esaslar, ilgili kurum ve kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenir.”

Paylaşımda adı geçen tohum piyasası kapitülasyonu kavramına açıklık getirmekte de fayda var. Ekonomi veya ticaret literatüründe böyle bir kavram bulunmuyor. Ancak paylaşımda yer alan ifadeler dikkate alındığında kapitülasyon tanımı üzerinden söz konusu kavramla, bir ülkede yerel tohum üretimi ve ticareti konusundaki kontrollerin yabancı şirketlere veya ülkelerle yapılan anlaşmalarla gevşetilmesinin ifade edildiği sonucuna varılabilir. Bu adlandırma ile yerel tohum üretim ve ticaretinde yerel şirketlere ve çiftçilere öncelik tanıyan politika ve düzenlemelerin, yabancı şirketlere veya ülkelere tanınan özel ayrıcalıklar veya muafiyetler nedeniyle zayıflatılması durumu kastedilmek istenmiş.

Paylaşılan tweetin temel iddiası Türkiye’nin İsrail dışındaki hiçbir ülkeden tohum alamayacağı yönünde. Bu iddiayı TÜİK verileri üzerinden kontrol etmek mümkün.

TÜİK’in yayınladığı 2023 dış ticaret istatistiklerinde ülke ve ürün bazlı bir arama yapıldığında tohum kategorisinde (ayçiçeği tohumu, rep ve kolza tohumları, hardal tohumu, keten tohumu, aspir tohumu, susam tohumu, sebze tohumları, mısır-tohumluk, yağlı tohum ve meyvaların unları ve küsbeleri, ekim amacıyla kullanılan diğer tohum, meyva ve sporlar ve diğer yem bitkilerinin tohumları) en fazla ithalat yapılan ülke 240 milyon dolar ile Ukrayna oldu. Ukrayna’yı 120 milyon dolar ile Romanya, 110 milyon dolar ile Çad takip ediyor. İsrail’den ithal edilen tohum değeri ise yaklaşık 4.5 milyon dolar.

Görüldüğü gibi Türkiye’nin tohum kategorisindeki 1 milyar dolar değerindeki toplam ithalatı içinde İsrail’in payı oldukça küçük. İsrail’den en fazla ithal edilen tohum türü olan sebze tohumları incelendiğinde ise İngiltere, İtalya, İspanya, Belçika, Fransa ve Hollanda gibi Avrupa ülkelerinin öne çıktığı görülebilir.