2024’ü Anlatan Kelimeler

Yılın kelimeleri, çeşitli kurumlar tarafından belirlenen ve o yıla damga vuran temaları veya olayları özetleyen kelimelerden oluşuyor. Bu kelimeler, yılın karakteristik özelliklerini yansıtabiliyor veya toplumsal, kültürel ve siyasi atmosferi özetleyebiliyor. Dünya genelinde birçok ülke, uzun yıllardır bu kelime seçimlerini kamuoyuyla paylaşıyor.

Örneğin Almanya’da yılın kelimesi ilk kez 1971 yılında seçilmiş ve 1977 yılından itibaren düzenli olarak her yıl belirlenmeye devam ediyor. American Dialect Society ise 1990 yılından beri ABD’de yılın kelimesini belirleyen önemli kurumlardan biri. Ayrıca Avusturya, Lihtenştayn ve İsviçre gibi ülkeler de kendi yılın kelimesi seçimlerini yapıyor. Bunun yanı sıra, Oxford, Cambridge, ve Dictionary.com gibi dil otoriteleri de her yıl seçtikleri kelimeleri kamuoyuyla paylaşarak yılın ruhunu ve dilin evrimini yansıtıyor.

Oxford’a göre 2024 yılını en iyi anlatan kelime “brain rot” (beyin çürümesi) oldu. Yapılan açıklamada, bu kelimenin seçilme nedeni olarak özellikle sosyal medyada aşırı miktarda düşük kaliteli çevrimiçi içeriğin tüketilmesiyle ilgili artan endişeler gösterildi. Ayrıca, “brain rot” ifadesinin kullanım sıklığının 2023 ile 2024 yılları arasında yüzde 230 oranında arttığı belirtildi.

İlk olarak 1854 yılında Henry David Thoreau’nun “Walden” adlı kitabında kullanılan “brain rot”, özellikle önemsiz veya tartışmasız kabul edilen materyallerin aşırı tüketiminin sonucunda, bir bireyin zihinsel veya entelektüel durumunda meydana gelen bozulma olarak tanımlanıyor. Oxford’a göre, sosyal medyada ve internette bulunan düşük kaliteli ve düşük değerli içeriklerin tüketimi, bireyler ve toplum üzerinde olumsuz etkilere yol açıyor. Oxford’un kelime seçimi de dijital çağda sürekli bilgi akışının bireylerin zihinsel kapasitesine nasıl zarar verebileceğine yönelik endişeleri yansıtıyor.

Avustralya merkezli Macquarie Sözlük, 2024 yılının kelimesi olarak “enshittification” ifadesini seçti. Bu kelime, bir hizmetin veya ürünün kademeli olarak kalitesinin düşmesini ve bozulmasını ifade ediyor. Macquarie Sözlük, “Enshittification” kelimesini tanımlarken, “Bu kelime, çoğumuzun şu anda dünyada ve hayatımızın pek çok alanında neler olduğunu hissettiğini yansıtıyor” açıklamasında bulundu.

“Enshittification” kelimesinin kökeni, teknoloji yazarı Cory Doctorow’a dayandırılıyor. Doctorow, bu terimi ilk olarak Kasım 2022’de Medium platformunda yayımladığı blog yazısında kullandı. Yazısında, Facebook ve Twitter gibi platformların zamanla kullanıcı dostu olmaktan uzaklaşarak ticari çıkarları ön plana alan, kullanıcı deneyimini ve kaliteyi düşüren değişiklikler yapmasını “Enshittification” olarak tanımladı.

“Enshittification” kelimesi, American Dialect Society tarafından da 2023 yılının kelimesi olarak seçilmişti. Guardian gazetesi, bu kavramı tanımlarken, bir zamanlar kullanışlı ve eğlenceli bir mikroblog platformu olan Twitter’ın X’e dönüşüm sürecini örnek gösterdi. Guardian’a göre, X platformunun kullanıcı deneyimini ve kaliteyi göz ardı ederek post-truth (hakikat sonrası) bir bataklığa dönüşmesi, “enshittification” kavramının en çarpıcı örneklerinden biri olarak dikkat çekiyor.

Türkçede “enshittification” kelimesinin resmi bir karşılığı olmasa da, bu kavram için “değer yitirme” veya argo bir ifade olarak “boktanlaştırma” terimleri kullanılabilir. Tureng sözlüğü, kelimenin argo bir anlam taşıdığını vurgularken, şu şekilde tanımlamaktadır: “Çevrimiçi platformların, kârını artırmak amacıyla reklamları ve sponsorlu içeriği teşvik ederek hizmetlerinin kalitesini kademeli olarak düşürmesi.”

Cambridge, 2024 yılını tanımlamak için “manifest” kelimesini seçtiğini açıkladı. Bu kelime, özellikle sosyal medyada yoğun bir şekilde kullanılmasının yanı sıra, bazı ünlü isimlerin başarılarıyla da ön plana çıktı. İlk kez Glastonbury’nin Piramit Sahnesi’nde baş sanatçı olarak sahne alan şarkıcı Dua Lipa, bu kelimeyi sahnedeki varlığını ve başarısını ifade etmek için kullandı. Aynı şekilde, Paris Olimpiyat Oyunları’ndan 3 altın madalya ile dönen olimpiyat sporcusu Gabby Thomas ve Euro 2024 yarı finalinde Hollanda’ya karşı attığı golle maçın oyuncusu seçilen İngiliz forvet Ollie Watkins de “manifest” kelimesini başarılarını vurgulamak için sıkça kullandı. 

Cambridge Sözlüğü’ne göre “manifest” kelimesi, “bir şeyi işaretler veya eylemlerle açıkça göstermek” anlamına geliyor. Cambridge, bu kelimenin özellikle pandemi döneminde popülerleştiğini belirtiyor. Pandemiden bu yana, başta TikTok olmak üzere birçok sosyal medya platformunda milyonlarca gönderi ve video #manifest etiketi ile paylaşıldı. Cambridge’in açıklamasına göre, “manifest” kelimesi, bir şeyi başarmayı hayal etmek ve bu hayalin gerçekleşme ihtimalini artıracağına inanmak anlamında kullanılıyor. Ancak bu inanç, 100 yıllık manevi felsefe hareketlerinden doğmuş olup bilimsel olarak kanıtlanmış bir temele dayanmıyor.

Cambridge Üniversitesi sosyal psikoloji profesörü Dr. Sander van der Linden, bu kavramın popülerliğine rağmen, bir şeyi “manifest” yapmanın bilimsel bir dayanağı olmadığını belirtiyor. Dr. van der Linden, bunun psikologların “sihirli düşünme” veya “belirli zihinsel ritüellerin dünyayı değiştirebileceğine dair yanılsama” olarak adlandırdığı bir olgu olduğunu ifade ediyor.

Cambridge Sözlüğü Yayın Müdürü Wendalyn Nichols, 2024 yılında “manifest” kelimesinin dikkat çekici bir şekilde arttığını ve Cambridge Sözlüğü’nün web sitesinde 130 bin kez arandığını söylüyor. Kelimenin sözlükteki karşılığı “göstermek” veya “ortaya koymak” olsa da, son yıllarda kazandığı yeni anlamıyla Türkçede “tezahür ettirmek” şeklinde kullanılmaya başlandı.

Collins İngilizce Sözlük, 2024 yılını en iyi anlatan kelime olarak “Brat” sözcüğünü seçti. Bu seçimde, şarkıcı Charli XCX’in aynı adı taşıyan ve sosyal medyada büyük ilgi gören albümü önemli bir rol oynadı. Collins, “Brat” kelimesinin, farklı bağlamlarda sivri bir tavrı, cafcaflı bir estetiği veya hatta bir kampanyanın sloganını ifade edebileceğini belirtiyor.

Kelimenin seçilme nedeni, çağı yakalayan, kitlelerde geniş yankı uyandıran ve bağımsız bir duruşu temsil eden güçlü bir kavram haline gelmesi. Collins Sözlüğü, “Brat” kelimesini önceden “kötü davranan veya sizi rahatsız eden biri, özellikle bir çocuk” olarak tanımlarken, bu yıl kelimenin kazandığı yeni anlam ise “kendine güvenen, bağımsız ve hazcı bir tavır sergileyen kişi” olarak tanımlanıyor.

Türkçeye geleneksel olarak “arsız çocuk” veya “velet” olarak çevrilen “Brat” kelimesi, kazandığı yeni anlamla “yetişkin velet” veya “haylaz yetişkin” ifadeleriyle açıklanabilir. Bu yeni tanım, bireylerin sınırları zorlayan, özgüvenli ve pervasız tavırlarını vurgulayan modern bir kimliği yansıtıyor.