Değerlendirme Kriterleri

Türkiye’nin ilk kurumsal fact-checking (doğruluk kontrolü) platformu olan Doğruluk Payı, dünyanın önde gelen kurumlarıyla birlikte “Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı — İlkeler Kılavuzu”nun (International Fact-Checking Network - Code of Principles) ilk imzacılarından biridir. 

Dünyanın önde gelen medya enstitülerinden biri olan Poynter bünyesindeki “Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı”, doğruluk kontrolü kavramının yanlış bilgiyle mücadelede en önemli araç olarak medyada ve sivil toplumda geliştirilmesini amaçlayan bir organizasyondur. Bizler, tarafsız ve şeffaf bir doğruluk kontrolü yönteminin sorumlu içerik üreticiliği adına etkili bir araç olabileceğini bildiğimiz gibi hatalı ve temelsiz doğruluk kontrolünün de medya ve bilirkişiler çerçevesinde güvensizlik ve kamuoyunda belirsizlik oluşturacağına inanıyoruz. 

Doğruluk Payı, Haziran 2014’ten bu yana içerik üretimini sürdüren, Türkiye’nin ilk kurumsal fact-checking (doğruluk kontrolü) platformudur. Doğruluk kontrolünün temel amacı, farklı mecralardan geniş kitlelere yayılan şüpheli bilgileri kamuya açık kaynaklardan inceleyerek insanlara kolay anlaşılabilir, doğru bilgi sunmaktır. Peki Doğruluk Payı nasıl çalışır?👇

Dünya çapında onlarca doğruluk kontrolü platformuyla yürütülmüş istişareler sonucunda ortaya çıkan İlkeler Kılavuzu, yukarıda bahsedilen amaçlar doğrultusunda doğruluk kontrolü üreticilerinin üzerinde uzlaştıkları çalışma prensiplerini sunmak adına hazırlanmıştır.

Doğruluk kontrolü yazarı, her analizini özdeş standartlara göre yapar. Projenin ya da kurumun kabul ettiği hibelerin kaynaklarından bağımsız şekilde içerik üretir. Analizlerini yaparken herhangi bir politik taraf üzerinde yoğunlaşmaz. Her analizde aynı kontrol sürecinin uygulanmasına ve sadece kanıtların sonuca götürmesine dikkat eder. Analizi yapılan konularda herhangi bir savunu yapmaz, siyasi pozisyon takınmaz.

Doğruluk kontrolü yazarı, takipçilerinin de yapılan analizleri kontrol edebilmesini ister. Takipçilerin istedikleri takdirde araştırma sürecini tekrarlamaları için kullanılan kaynaklar detaylı bir şekilde verilir. Kaynağın kimliğinin ifşa edilmesi durumunda can güvenliğinin tehlike altına girecek olması ihtimaline karşı, kaynağı tehlikeye atmamak koşulu gözetilir, olabildiğince detay sunulur.

Doğruluk kontrolü platformu finansal kaynakları konusunda şeffaftır. Analiz sonuçlarında etki talebi olmadığı takdirde kuruluşlardan hibe kabul edebilir. Doğruluk kontrolü platformunun kurumsal yapıdaki önemli figürlerinin profesyonel geçmişleri ve kurumun organizasyonel yapısı kamuya açık şekilde yayınlanır. Takipçilerin platforma her şartta ulaşabilecekleri bir kanalın bulunmasına özen gösterilir.

Doğruluk kontrolü platformu, iddiaların seçimi ve araştırması, analizlerin yazımı, düzenlemesi, yayımı ve düzeltilmesi aşamalarını detaylı şekilde açıklar. Platform, takipçilerini gündemdeki iddiaların takibi ve doğrulanması adına kendileriyle iletişime geçmeleri için teşvik eder.

Doğruluk kontrolü platformu, analizlerinde düzeltme politikasını önceden yayınlar ve bu politikayı titizlikle takip eder. Düzeltmelerini bu politikaya uygun olarak yapar ve takipçilerinin düzeltilmiş versiyona olabildiğince ulaşmasını sağlar.

İngilizce orijinal metin için http://www.poynter.org/fact-checkers-code-of-principles/ adresini ziyaret edebilirsiniz.

Doğruluk Payı'nın yukarıda belirtilen ilkeleri ihlal ettiğini düşünüyorsanız https://www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/complaints-policy adresinden IFCN'e ulaşabilirsiniz.

Doğruluk Payı editörleri sosyal medya platformlarını tarayarak şüpheli paylaşımları belirler ve bir havuz oluştururlar. Bu havuza sosyal medya kullanıcıları tarafından şüpheli olarak bildirilen görsel, gönderi ve içerik paylaşımları da eklenir. Havuz içindeki şüpheli paylaşımların önce, tarafsız ve nesnel kaynaklarca kontrol edilebilirliklerine bakılır. Daha sonra bu paylaşımlar sosyal medyada yayılım sıklıkları ve yayılma potansiyelleri üzerinden önceliklendirilir.

Kontrol edilecek şüpheli paylaşımlar sadece metin içerebildiği gibi fotoğraf, video veya makale de içerebilir. Paylaşımdaki içerik türüne göre delillere ulaşılan yollar da değişir. Görsel içeren paylaşımların çeşitli araçlarla orijinalliği kontrol edildikten sonra metinle olan uyumu güvenilir kaynaklardan kontrol edilir. Paylaşımların kontrol edilmesinde kamuya açık kaynakların kullanılması önceliklidir. Doğruluk kontrolü için gerekli kaynakların kamuya açık olarak erişilemediği durumlarda (güvenilirlik ve geçerliliği ayrıca değerlendirmeye tabi tutulmak üzere) resmi ve gayri resmi dokümanlar ile taraf ve uzman görüşleri de asıl delilleri destekleyici olarak kullanılabilir. Doğruluk kontrolü sürecinde Doğruluk Payı editörleri kaynakları güvenilirlik ve geçerlilik hiyerarşisini dikkate alarak değerlendirir.

Nasıl değerlendiriyoruz? 

Doğruluk kontrolü sonucunda paylaşım, Doğruluk Payı editörleri tarafından dört farklı kategoriye yerleştirilebilir.

DOĞRU: Doğruluk kontrolü sonucunda ortaya çıkan deliller, incelenen paylaşımın tam olarak doğru bilgiler taşıdığını göstermektedir.

YANLIŞ: Doğruluk kontrolü sonucunda ortaya çıkan deliller, incelenen paylaşımın tamamen yanlış bilgiler taşıdığını göstermektedir. 

KISMEN YANLIŞ: Doğruluk kontrolü sonucunda ortaya çıkan deliller, incelenen paylaşımın içerisinde hem doğru hem de yanlış bilgiler taşıdığını göstermektedir.

BELİRSİZ:  Doğruluk kontrolü sonucunda paylaşımın doğru ya da yanlışlığına dair güvenilir delillere ulaşılamadığını göstermektedir.

Doğruluk kontrolü sürecinin sonunda Doğruluk Payı editörleri, doğruluk kontrolü analizini yazarak değerlendirmeyi web sitesi yoluyla kamuya açarlar. Analizde araştırma süreci ve değerlendirme sonucunun yanında kontrol edilen paylaşımın arka planı, etki sahası ve delil için başvurulan kaynakların kalitesi de kısaca belirtilir.

Doğruluk Payı doğruluk kontrollerinde şeffaf ve takipçileri tarafından tekrar edilebilir bir yöntem kullanmaktadır. Bu nedenle Doğruluk Payı takipçilerinden gelen geri bildirimler ve düzeltme taleplerine açık bir politika izlemektedir. 

İçeriklerle ilgili her türlü görüş ve düzeltme talebi için Doğruluk Payı’nın iletişim kanallarından ve doğruluk kontrolü analizlerinin en altındaki itiraz bağlantılarından Doğruluk Payı'na ulaşabilirsiniz. 

Doğruluk Payı doğruluk kontrolleriyle ilgili bir düzeltme talebi geldiğinde aşağıdaki adımları takip etmektedir: