“Bu Fotoğraf Gerçek mi?”

Okuyucuların Doğruluk Payı editörlerine her gün onlarca kez yönelttiği kritik bir soru var: Bu fotoğraf gerçek mi? Peki, bu soruyla neden bu kadar sık karşılaşır olduk?

Sosyal medya platformlarında her gün yüzlerce görselle karşılaşıyoruz. Özellikle kriz, savaş veya doğal afet gibi olağanüstü durumlarda, bu görsellerin bazıları üzerinde oynanmış, değiştirilmiş veya manipüle edilmiş olabiliyor. Eğer ilgili görsel yüksek etkileşime ulaşmışsa, çoğu zaman onun gerçek olduğu yanılgısına kapılabiliyoruz. Görsel manipülasyon araçlarının giderek çoğaldığı günümüzde, gerçek ve sahte içerikleri ayırt etmek zorlaşırken, sosyal medyada karşılaştığımız her görsel materyali sorgulamak büyük önem taşıyor.

Karşımıza çıkan bir fotoğrafın üzerinde oynanıp oynanmadığını anlamak için görsel manipülasyonunu tespit eden bazı ücretsiz araçları kullanmak mümkün. Ancak herhangi bir araç kullanmadan evvel akılda tutulması gereken bazı ipuçları da var. Örneğin fotoğrafın kaynağını kontrol etmek, güvenilir olup olmadığını anlamak için atılması gereken basit ama en önemli adımdır. Resmi ve doğrulanmış hesaplardan paylaşılan fotoğraflar genellikle daha güvenilirdir. Bunun dışında fotoğraftaki detayları dikkatli bir şekilde incelemek de her zaman işinize yarayacaktır. Bazen fotoğraftaki anormallikler veya tutarsızlıklar, örneğin, ışık kaynaklarının doğal olmaması, gölgelerin uyumsuzluğu veya dijital olarak eklenmiş gibi görünen nesneler, fotoğrafın sahte olabileceğini gösterebilir. Fotoğrafın çekildiği tarih, saat ve konum bilgilerini içeren metadata bilgilerini kontrol etmek ve yanında verilen bilgilerin doğruluğunu araştırmak da özgünlüğü hakkında ipucu verebilir. Keza bazı durumlarda fotoğrafın bağlamı yanlış verilmiş olabilir. Son olarak, Google veya Yandex gibi arama motorlarının kullanıcılarına sunduğu tersine görsel arama araçları, görselin kaynağına ulaşılması konusunda epey kolaylık sağlıyor. 

Açık Kaynak İstihbaratı (OSINT - Open Source Intelligence), herkesin erişimine açık internet, sosyal medya, haberler ve kamuya açık veritabanları gibi kaynaklardan bilgi toplama sürecine verilen isimdir. Bu süreç, dijital dünyada manipülasyon ve sahte bilgilerin her gün büyük bir hızla yayılmasıyla daha da önem kazanmış görünüyor. Bilgi manipülasyonu içinde en hızlı yayılanı görsel manipülasyonu olduğundan bunun tespiti de OSINT süreçlerini gerekli kılıyor. Görsel manipülasyon tespiti konusunda kullanıcılara yardımcı olabilecek ücretsiz pek çok araç bulunuyor. Image Verification Assistant, FotoForensics ve isitai bunlardan bazıları. 

Görsel manipülasyon tespit araçlarından biri de Forensically adı verilen, dijital görsellerin doğruluğunu ve bütünlüğünü incelemek için kullanılan ücretsiz bir araç. Bu aracın amacı, fotoğraf veya videoların manipüle edilip edilmediğini anlamak.

Öncelikle bu aracın nasıl çalıştığını açıklamakta fayda var. Forensically’nin birçok farklı analiz yöntemi sunarak görsel üzerinde yapılan değişiklikleri tespit etmeye yardımcı olduğu notuyla başlamak gerekir. Forensically'nin çalışması, görselin çeşitli özelliklerini incelemekle başlar. Bu özellikler arasında renk dağılımı, piksellerin yapısı ve sıkıştırma artefaktları bulunur. Örneğin, bir görüntü üzerinde yapılan dijital değişiklikler genellikle piksellerin düzenini bozar ve bu bozukluklar, Forensically gibi araçlarla tespit edilebilir. Araç, ayrıca meta verileri inceleyerek, görselin ne zaman ve nasıl oluşturulduğunu veya değiştirildiğini belirlemeye yardımcı olur. Gayet basit bir arayüze sahip olan Forencically’yi kullanmak için şüpheli görseli araca yükleyip çeşitli analiz araçlarını seçmek yeterli olacaktır. Bu araçlar arasında hata seviyesi analizi (ELA), pikseller arası tutarsızlıklar ve meta veri analizi bulunur. Her bir araç, kullanıcıya görselin olası manipülasyonlarını gösteren detaylı raporlar sunar. 

Forensically’nin kullanımına örnek olarak, Doğruluk Payı’nda 30 Haziran 2024 tarihinde yayımlanmış Görsel Coca-Cola’nın Namazla Dalga Geçen Reklamını mı Gösteriyor? başlıklı doğruluk kontrolünü ele alalım. 

Sosyal medyada yıllardır dolaşımda olan ve her paylaşıldığında yüksek etkileşim alan bir görselin, Coca-Cola'nın namazla dalga geçen bir reklamını gösterdiği iddia edilmişti:

Peki bu görselin gerçek olmadığı nasıl tespit edildi? 

Öncelikle fotoğrafın orijinaline ulaşmak, fotoğraf oldukça jenerik bir görsel olduğundan, oldukça zor görünüyor. Ancak, detaylı bir incelemeyle orijinalliğini değerlendirebileceğimiz bazı ipuçlarına rastlayabiliriz. Örneğin, fotoğraftaki insanların başındaki Coca-Cola logoları pek de doğal görünmüyor. Logoların kenarları çok net ve keskin, bu da sonradan eklenmiş olabileceklerini düşündürüyor. Ayrıca, logoların dokusu ve ışıklandırması fotoğrafın geri kalanıyla tam uyumlu değil, parlaklık ve ışık yansımaları da gerçekçi değil. Piksel seviyesinde baktığımızda eklenen alanlarda bozulmalar görülebiliyor. Bu detaylar, fotoğrafın manipüle edilmiş olma olasılığını artırıyor. 

Henüz bir araç kullanmadan ulaşılan sonuca göre görsel epey şüpheli görünüyor. Ancak görsel manipülasyonu tespit etme araçlarını kullanıp görselin sahteliğini birkaç farklı şekilde ispat etmekte fayda var. Forensically, kullanıcılara görsellerin gürültü analizini (noise analysis) yapma imkanı sunuyor. İlgili görsel Forensically’ye yüklenip gürültü analizi yapıldığında ise karşımıza şu görüntü çıkıyor:

Normalde, benzer alanlarda gürültü dağılımı tutarlı olur. Ancak, bu analizde görselin belirli alanlarında tutarsızlıklar ve anormal sıkıştırma seviyelerinde, özellikle de logoların etrafındaki gürültü desenlerinde tutarsızlıklar var. Coca-Cola logolarının çevresi, fotoğrafın geri kalanına göre farklı gürültü desenleri gösteriyor, bu da logoların sonradan eklenmiş olabileceğini düşündürüyor. Ayrıca, görselde yer alan yazıların ve logoların etrafındaki piksellerin doğal olmaması, manipülasyon olasılığını epey artırıyor. Kısacası, bu gürültü desenlerindeki farklılıklar ve kenar belirginlikleri, fotoğrafın manipüle edilmiş olma olasılığının yüksek olduğunu gösteriyor.

Fotoğrafların doğruluğu, sosyal medyada karşılaştığımız bilgi kirliliğiyle mücadelede büyük bir öneme sahip. Özellikle kriz dönemlerinde manipüle edilmiş görsellerin hızla yayılması, kamuoyunu yanıltabiliyor. Bu yüzden, görsellerin kaynağını kontrol etmek ve detayları dikkatlice incelemek, doğru bilgiye ulaşmada kritik bir rol oynuyor. Ücretsiz görsel analiz araçlarının kullanımı ise, manipülasyon tespitinde kullanıcıların işini kolaylaştırarak, doğru bilgiye ulaşma sürecini destekliyor.