Sarı Saç Boyası Doping Testinden Kurtarır mı?

Sosyal medyada hızla yayılan bir iddia, Türkiye’nin zaten gergin olan futbol gündemine yeni bir tartışma ekledi. İddiaya göre, Galatasaraylı futbolcuların saçlarını sarıya boyatmasının sebebi estetik değil, doping testlerinden temiz çıkma isteği. Farklı versiyonları olsa da iddianın en güçlü dayanağı olarak ChatGPT’den alınan bir cevap gösteriliyor.

ChatGPT gibi büyük dil modellerinde, kullanıcının önceki promptları veya belirli ayar değişiklikleriyle cevabı manipüle etme ihtimali her zaman mümkün. Ayrıca, daha uzun ve detaylı bir cevabın içinden belirli kısımların bağlamından koparılarak paylaşılması da sıkça karşılaşılan bir durum. ChatGPT’ye tekrar sorarak cevabın aslında tam olarak nasıl verildiğini görmek mümkündür, bu da manipülasyonları tespit etme konusunda önemli bir avantaj sağlar.

Kullandığımız ChatGPT’nin aynı soruya verdiği cevap ise şu şekilde: 

Bu cevaptan, sorulan iddiaya kesin bir “evet” yanıtı verilmediği açıkça görülüyor. Saça kimyasal işlem uygulamak, teoride bazı maddelerin tespit edilme oranını ve konsantrasyonunu azaltabilir. Ancak, bu durum testlerin yapıldığı laboratuvarlar tarafından bilinen bir gerçek ve ek testlerle tespit edilmesi oldukça mümkün. Ayrıca, saç analizleri uzun vadeli sonuçlar sunduğundan, boyama işlemiyle maddelerin tamamen yok olması olası değil. Kısacası, futbolcuların saçlarını sarıya boyatmaları, doping testlerinden kesin olarak kaçabilecekleri anlamına gelmiyor. 

Araştırmaya akademik çalışmaları ekleyerek genişlettiğimizde de bu cevabın temel noktaları çok değişmiyor. 1995’te kurulan The Society of Hair Testing (SoHT) 2023’te bu test türüyle ilgili genel tavsiyelerini Drugs Testing and Analysis dergisinde yayınlamış. Makalede test sonuçlarını yorumlarken dikkate alınması gereken noktalar da bulunuyor: 

Bu noktalar arasında saçtaki madde konsantrasyonunun saç boyama, ağartma (bleaching), perma, düzleştirme ve ultraviyole ışığa maruz kalma gibi kimyasal veya fiziksel işlemlerden etkilenebileceği belirtilmiş. Bunun yanında maddelerin saça nüfuz etmesi ve saçta kalma süresi, saçın doğal rengi ve yapısına bağlı olarak da değişebiliyor. 

Tam da bu nedenlerle, Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (WADA), doping testlerinde temel olarak kan ve idrar numunelerini kullanıyor. WADA’nın yayımladığı araştırmaya göre, saç analizi uzun vadeli izleme avantajı sağlasa da hassasiyeti düşük bir test. Ayrıca, koyu renkli saçlarda doping izlerinin daha kolay tespit edillmesi, yöntemin doğruluk ve eşitlik açısından tartışmalı olduğunu gösteriyor. Saçın yavaş uzaması nedeniyle, bir maddenin kullanıldıktan sonra tespit edilmesi 5-7 günü bulabiliyor. Ayrıca, her sporcunun yeterli saç örneğine sahip olmaması, testin eşitlik açısından sorun yaratmasına neden olabilir.

WADA, rutin doping kontrollerinde saç analizini kullanmasa da, doping testinde pozitif çıkan sporcuların itiraz süreçlerinde bu yöntemi dikkate alabiliyor. Bu alanda öne çıkan isimlerden biri, Raymond-Poincaré Hastanesi toksikoloji uzmanı Profesör Jean-Claude Alvarez. Alvarez, Simona Halep, 2022 eskrim dünya şampiyonu Ysaora Thibus ve Iga Świątek gibi sporcuların doping davalarında bilimsel destek sağlamıştı. Ona göre, saç analizi, bir sporcunun uzun vadeli madde kullanım geçmişini ortaya koyabilir ve bir maddenin kasıtlı olarak mı yoksa dış etkenler nedeniyle mi vücuda alındığını belirlemede yardımcı olabilir. Bu nedenle Alvarez, saç analizinin doping süreçlerinde tamamlayıcı bir yöntem olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunuyor. 

Tüm bu bilgileri kullanarak dört noktada konuyu özetleyebiliriz: