X’te Hakikat Arayışı: Topluluk Notları

Sosyal medya artık sadece insanların birbiriyle iletişim kurduğu bir alan değil, aynı zamanda bilgi savaşlarının da arenası. Her gün binlerce yanlış bilgi hızla yayılırken, sosyal medya platformları dezenformasyonun yayılım hızını yavaşlatmak için bir çözüm üretmeye çalışıyor. Bu çaba, önce Meta’nın üçüncü taraf doğrulama programını (3PFC) ardından Twitter’ın Birdwatch programını doğurdu. X’e dönüşen platformda Birdwatch da Topluluk Notları (Community Notes) sistemine evrildi. Peki bu mekanizma ne kadar etkili? Doğrulama platformları bu süreçte rol alabiliyor mu? İspanya menşeli doğruluk kontrolü platformu Maldita.es’in 2024 verilerini incelediği raporda Topluluk Notları’na doğruluk kontrolü platformlarının rolüne dair önemli bilgiler yer alıyor.

Topluluk Notları, X kullanıcılarının platformda paylaşılan içeriklere yönelik bilgi eklemelerine olanak tanıyan bir doğruluk kontrolü mekanizması. X kullanıcıları, Topluluk Notları’na katıldığında, gerekli gördükleri içeriklere ek notlar ekleyebilir. Eklenen her not bir oylama sürecinden geçer ve gerekli olduğuna karar verilirse not tüm X kullanıcılarının görebileceği bir şekilde paylaşımın altına eklenir. Notların onaylanması, diğer topluluk notu katılımcıları tarafından gerçekleştirilir. Fakat bu noktada önemli olan en çok oyu almak değil, farklı bakış açılarına sahip kullanıcıların ortak kararda buluşabilmesi. Bu sistemle platform topluluk katılımına dayalı bir doğruluk kontrolü mekanizması oluşturmayı amaçlıyor. 

Son on yılda giderek büyüyen dezenformasyon sorununa karşı ilk adımı, Meta doğrulama programı başlatarak atmıştı. Bu program çerçevesinde Facebook, Instagram ve Threads gibi platformlarda IFCN (International Fact-Checking Network) ve EFCSN (European Fact-Checking Standards Network) gibi uluslararası standartları belirleyen kuruluşlar tarafından denetlenen doğruluk kontrolü platformları doğrulama mekanizmasının ana aktörü olarak rol oynadı. Buna alternatif olarak, kitle kaynaklı doğrulama yöntemi geliştirildi ve önce Twitter, ardından X platformunda hayata geçirildi.

Donald Trump’ın ikinci kez başkan seçilmesinin ardından Meta, ABD’de doğrulama programını durdurarak Topluluk Notları sistemine geçeceğini açıklamıştı. Ancak rapordaki bulgular, bu değişimin dezenformasyonla mücadeleye zarar vereceğini gösteriyor. Çünkü kitle kaynaklı doğrulama sistemlerinde bile en güvenilir referans kaynağı bağımsız doğruluk platformlarının içerikleri olmaya devam ediyor.

Raporun temel aldığı araştırmada 1 Ocak 2024 ve 31 Aralık 2024 tarihleri arasında kullanıcıların oluşturduğu 1.175.837 topluluk notu incelenmiş. Araştırmada; notlarda başvurulan kaynaklar, kullanılan dil ve zaman analizleri yapılmış. Zaman analizinde bir gönderinin paylaşılmasından itibaren o gönderiye not önerilmesi ve notun görünür hale gelmesi arasında geçen süreler ölçülmüş. Araştırma raporunda öne çıkan bulgular ise doğruluk kontrolü platformlarının önemine kanıt niteliğinde:

→ Topluluk notlarında İngilizce yazılmış notların ağırlıklı olduğu görülüyor. Notların %62’si İngilizce olarak oluşturulmuş. Kaynaklarda atıf yapılan ilk 50 alan adının %48’i de büyük ölçüde İngilizce yayın yapıyor.

→ Avrupa Birliği’nin en büyük resmi dillerinden Almanca, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca ve Lehçe notların her birinde, en az bir doğrulama kuruluşu ilk 20 alan adı içerisinde bulunuyor.

→ Topluluk Notları’nda küresel ölçekte en çok referans verilen üçüncü kaynak doğrulama kuruluşları. İlk sırada x.com ile buna bağlı bağlantılar ve ikinci sırada Wikipedia yer alıyor.

→ Notlarda en fazla kaynak gösterilen doğrulama kuruluşları arasında Snopes, PolitiFact, Reuters ve Associated Press yer alıyor.

→ X’te eklenen notların yalnızca %8,3’ü onaylanırken, kaynak olarak bir doğruluk kontrolü platformuna atıfta bulunan notlarda bu oran %12.

→ Araştırmada doğruluk kontrolü platformlarını kaynak gösteren topluluk notlarının, ortalama olarak 90 dakika daha erken görünür hale geldiği tespit edilmiş. Yani bu notlar, X’te daha hızlı onay alıyor ve herkes tarafından görünebilir hale geliyor.

Veriler doğrulama kuruluşu referanslı notların diğerlerine göre daha hızlı yayıldığını gösterse de, Topluluk Notları sistemindeki “konsensüs” odaklı yaklaşım nedeniyle bu notların %85’i görünür hale gelemiyor. Notların onaylanabilmesi için farklı görüşlere sahip kullanıcıların notta uzlaşması gerekiyor.

Araştırmanın bulgularına göre X’in verileri, kullanıcıların sıkça doğruluk kontrolü platformlarını kaynak gösterdiği ve kaynak gösterilen bu notların kullanıcılar arasında daha fazla uzlaşma bulduğunu, bu sayede diğer notlara kıyasla daha hızlı görünür hale geldiğini gösteriyor. Bununla birlikte raporda X’in bazı iyileştirmeler yapması gerektiği belirtiliyor.

→ Notların gösteriminde kaliteli kaynaklar ve uzman bilgisi, fikir birliğinin oluşmasından daha fazla önemsenmeli.

→ Tehlikeli ve yaygın yanlış bilgilerde notlar daha hızlı görünür hale getirilmeli.

→ Organize grupların veya çoklu hesapların sistemi manipüle etmesi önlenmeli.

→ Birçok kez yanlış bilgi yayan ve gönderisine not eklenen hesapların mavi onay rozetinin kaldırılması veya para kazanma özelliğinin iptal edilmesi gibi yaptırımlar uygulanmalı.

→ Topluluk notu sistemini uygulayan platformlar dahili ya da harici baskılarla notları geri çekmemeli veya sürece müdahale etmemeli.

Sonuç olarak, doğruluk kontrolü platformlarının Topluluk Notları sisteminde kritik bir rol oynadığı açıkça görülüyor. Ancak sistemin, yanlış bilginin yayılmasını daha etkin şekilde önleyebilmesi için notların görünürlüğü, onay mekanizmaları ve manipülasyonu engelleyecek önlemler üzerine yeniden değerlendirme yapılması gerekiyor. Kaliteli kaynakların daha fazla önceliklendirilmesi ve sistemin güvenilirliği artıracak düzenlemelerin hayata geçirilmesi, dezenformasyonla mücadelede daha etkili sonuçlar doğurabilir.