2. Abdülhamit Fransa Kralı’na Cihad Tehdidi İçeren Bir Mektup mu Yazdı?

Tarih, geçmişi anlamak ve dersler çıkarmak için önemli bir kaynak olsa da, zaman zaman siyasi motivasyonlarla çarpıtılarak yanlış bilgi yayılımının bir konusu haline gelebiliyor. Özellikle sosyal medyada, tarihi olayların bağlamından koparılmış, abartılı veya manipülatif şekilde yeniden yorumlanmış versiyonlarına rastlamak mümkün.  Bu tür yanlış bilgiler, belirli ideolojik görüşleri pekiştirmek, toplumsal kutuplaşmayı artırmak veya bir grubun tarihsel anlatısını meşrulaştırmak amacıyla bilinçli olarak üretilmiş de olabiliyor.  Söz konusu paylaşım da Türkiye’de sosyal medyada birçok iddiaya konu olan Osmanlı Sultanı 2. Abdülhamit ile ilgili bir iddia içeriyor.

Paylaşım şu şekilde:

Yani iddiaya göre Osmanlı Padişahı 2. Abdülhamit, söz konusu tiyatronun oynanmasını bir cihad tehdidi ile engellemiş.

Araştırmaya başlamak için öncelikle arama motorlarında ilgili anahtar kelimelerle sorgulama yapılabilir. İlk aşamada birçok kaynakta bu tarihsel olayla ilgili bilgi verildiği görülüyor. Oyunun detaylarına ulaşmak için araştırma derinleştirildiğinde, söz konusu oyunun 1890 yılında yayımlandığı bilgisine ulaşılıyor. Bu tarih, mektup iddiası açısından kritik bir ipucu sunuyor çünkü o dönemde Fransa’da bir kral bulunmuyordu. Fransa’nın son kralı III. Napolyon, 4 Eylül 1870’te tahtı bırakmış ve Fransa’da o tarihten 1940 yılına kadar sürecek 3. Cumhuriyet Dönemi başlamıştı. Dolayısıyla, 1890 yılında Fransa’da bir kral olmadığı için mektubun muhatabının Fransa kralı olması mümkün değil. 

Tarihsel olayı ele alan çalışmalardan söz konusu oyunun Vicomte Henri de Bornier tarafından kaleme alınan “Mahomet” adlı oyun olduğu anlaşılıyor. Oyunun Fransa, İngiltere ve ABD’de oynatılması girişimlerinin olduğu haberi alınmasının ardından Osmanlı diplomatlarının bu konuyla ilgili yazışmalar yaptığı arşiv kaynaklarını ele alan çalışmalardan görülebiliyor.  Sultan Abdülhamid’in, Fransa’nın İstanbul’daki Büyükelçisi Kont Montebella aracılığıyla Fransa Hükümeti’ne uyarılarda bulunduğu ve dönemin Paris Büyükelçisi Esad Paşa’nın Fransız Hariciyesi ve Eğitim Bakanlığı’na başvurup piyesin sahnelenmemesi için çalışmalar yaptığı ayrıca belirtilmiş. 2. Abdülhamid’in oyunun sahnelenmesi halinde Osmanlı-Fransız ilişkilerinin son bulacağı ültimatomunun ardından Fransız hükümeti oyunun hiçbir tiyatroda sahnelenmemesi yönünde karar almış. Arşivlerde oyunun sahnelenmemesi için gayret sarf eden dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Carnot’ya nişan verilmesinin uygun görüldüğü de belirtilmiş. 

Aynı oyunun İngiltere’de sahnelenmesi gündeme geldiğinde de Osmanlı Hükümeti ile Britanya Hükümeti arasında yazışmaların da arşivlere konu olduğu anlaşılıyor. Bu yazışmalarda 2. Abdülhamid’in Britanya kolonilerinde yaşayan müslüman nüfusu hatırlatmasının ardından oyunun sahnelenmemesine karar verilmiş. Fakat kaynaklarda bu mektupların diplomatik teamüllere uygun olarak kaleme alındığının ve açık bir cihat çağrısı içermediği çıkarımı yapılabiliyor.