Alfabe Değişimi Sadece Türkiye’de mi Yapıldı?

→ Dünyada alfabe değişimi yapan tek ülke Türkiye değil.

→ Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan ve Moğolistan belli dönemlerde farklı alfabelere geçiş yaptılar.

→ 1927 ve 1935 nüfus sayımındaki okuryazarlık oranı veriler Türkiye’de alfabe değişiminin okuryazarlık oranını negatif etkilediğini göstermiyor.

Türkiye’de Cumhuriyet dönemi yapılan devrimler arasında en çok tartışılanlarından biri harf devrimi. Özellikle bazı muhafazakar grupların bir kültürel yıkım olarak nitelediği bu devrim 1 Kasım 1928’de “Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun”un kabul edimesiyle gerçekleşti. Kanunla Türkçe yazılırken kullanılan Arap harfleri yerine Latin esasından alınan harflerin kullanımı  başta devlet kurumları olmak üzere tüm ülkede zorunlu hale getirildi. Bu devrimi eleştirenler Latin alfabesine geçişle yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti’yle kültürel bağının kesintiye uğrattığını vurguluyor. Bu tartışma mevcut kutuplaşmalar üzerinden sosyal medya platformalarında da birçok söylenti ve yanlış bilgi eşliğinde paylaşılıyor.

Söz konusu iddia da bu tartışmaya atfen dünyada 194 ülke arasında  harf devrimi yapılan tek ülkenin Türkiye olduğunu iddia etmiş. 2023 itibarıyla dünyada 193’ü Birleşmiş Milletler üyesi olmak üzere ve organizasyona üye olmayan Vatikan ve Filistin ile birlikte 195 ülke bulunuyor. Bu ülkeler arasında Türkiye dışında alfabe değişikliği yapan ülkeler de var.

Özellikle Orta Asya bölgesindeki topluluklarda tarihsel olarak kullanılan birçok alfabe 20. yüzyılda değişime uğradı. Moğolistan yüzyılın başında eski Uygur alfabesinden türetilen geleneksel Moğol yazı sistemini kullanırken Latin alfabesine geçiş yaptı. Ülkenin Sovyetler Birliği etkisine girmesinin ardından 1940’larda Kiril alfabesini kullanmaya başladı. 2020’de açıklanan bir planla ise Moğolistan tekrar alfabesini değiştiriyor. 2025’e kadar Kiril alfabesinin yerini geleneksel Moğol alfabesi alacak.

Türkiye ile benzer yıllarda Latin alfabesine geçiş yapan Azerbaycan da 1938 yılından Sovyetler Birliği’nin alfabe politikası nedeniyle Kiril alfabesine geçiş yaptı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından da Latin alfabesine tekrar geçti. Sovyetler Birliği’nin dağılması diğer Orta Asya ülkelerinde de alfabe değişimlerine yol açtı.  Türkmenistan  1991 sonrası resmi olarak sadece Latin harflerini kullanmaya başladı. Kazakistan da 2025’e kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçişi tamamlamayı planlıyor. Özbekistan’da da kademeli olarak Latin alfabesine geçiş tamamlanma sürecinde.

Sosyal medya platformlarında en çok yayılan iddialardan biri de harf devriminin okuryazarlık oranlarından düşüşe yol açtığı iddiası. Söz konusu iddiada da bu tekrarlanmış. Bu iddialar yayılırken Osmanlı Devleti yıkılmadan önceki nüfus verileri çarpıtılarak bir kanıt olarak sunuluyor. Fakat harf devrimi yapılmadan önceki ve sonraki okuryazarlık oranı verileri bu iddiayı desteklemiyor.

28 Ekim 1927 tarihinde yapılan nüfus sayımına göre Arap harfleriyle okuma-yazma bilenlerin oranı nüfus genelinde erkeklerde %12,99 ve kadınlarda %3,67 ve genel toplamda %8,61. 1928’de Latin alfabesine geçildikten sonra Türkiye’de bir okuma yazma seferberliği başladı ve açılan Millet Mektepleriyle yeni harfler tanıtıldı. 1935’te yapılan nüfus sayımına göre okuryazarlık oranı düşmediği gibi %15,3’e çıktı. 1935 nüfus sayımında okuryazarlık için yeni alfabenin dikkate alındığı da ayrıca belirtilmiş. Sonuç olarak Latin alfabesine geçişin Türkiye’de okuryazarlık oranında negatif bir etkisi olduğuna dair bir iddia verilerle desteklenmiyor.