Bazı Balkan Halklarının ve Din Görevlilerinin Çanakkale Savaşı'nda Askerlikten Muaf Olduğu İddiası Doğru mu?

Tarihi olaylar ile ilgili yanlış bilgiler sosyal medya platformları üzerinden kendine daha hızlı bir yayılım alanı buluyor. Özellikle farklı siyasi görüşteki gruplar, karşıt fikirleri çürütmek için doğruluğu kontrol edilmemiş bilgileri paylaşıyor. İlgili gönderide yer alan iddia da bunlardan biri. 

Öncelikle iddiada yer alan ve Mehmet Arslan tarafından kaleme alınan “Birinci Dünya Harbinde Çanakkale Cephesine Asker Alım İşlemleri ve Askerlerin Cepheye İntikalleri” başlıklı makale, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi’nin 2015 bahar sayısında yayımlanmış. Bu makale, Osmanlı İmparatorluğu'nun savaşa hazırlık sürecini, asker alım düzenlemelerini ve askere katılımı ele alıyor. Çanakkale Cephesi'nde ihtiyaç duyulan askeri personelin toplanması ve sevki, 1914 tarihli Mükellefiyet-i Askeriye Kanun-ı Muvakkati ile belirlenmiş; asker alım bölgeleri ve eğitim merkezleri oluşturularak cepheye ulaşım sağlanmış. Makaleye göre asker sayısındaki yetersizlik, özellikle genç nüfusun daha küçük yaşlardan itibaren orduya alınmasıyla aşılmaya çalışılmış.

Arslan’ın makalesinde gönderide iddia edildiği gibi Çanakkale Savaşı’nda medreselerde okuyanlar ve çalışanlar, imamlar, müezzinler, tekke şeyhleri ve türbe görevlerinin yanında Müslüman oldukları halde Boşnaklar, Arnavutlar ve Arapların askerlikten muaf olduğu bilgisi yer almıyor. Belirtilen muafiyet ve asker alma detayları, özellikle Osmanlı Devleti'nin seferberlik süreci ve asker alım kanunlarının kapsamına odaklanmakta, fakat bahsedilen etnik grupların genel olarak askerlikten muaf tutulduğuna dair bir bilgi sunmamaktadır. Hatta makaleye göre, Balkanlarda yaşayan Müslüman halk, Osmanlı İmparatorluğu'nun savaşa katılımıyla birlikte "anavatan" olarak gördükleri Anadolu’nun Çanakkale Cephesi’nde savunulması için gönüllü olarak savaşmaya gelmiştir. Bu kişiler arasında Yunanistan, Arnavutluk, Makedonya, Bulgaristan, Bosna ve Kosova’dan gelenler yer almakta olup gönüllüler trenle veya uzun yaya yolculuklarıyla cepheye ulaşmışlar.

Son olarak makaleye göre, Bayezid Medresesi'ne kayıtlı öğrencilerin defterleri incelendiğinde, birinci sınıftaki otuz öğrenciden dokuzunun askere gitmek için ayrıldığı belirtilmiş. Ayrıca Batum, Dağıstan ve Bosna gibi bölgelerden gelen medrese öğrencileri, Osmanlı Devleti’nde Çanakkale Cephesi’nde savaşmak üzere askere alınmış. Bu bilgiler, medrese öğrencilerinin de askerlikten muaf olmadığını ve savaş döneminde askere alındıklarını gösteriyor. Dolayısıyla gönderide yer alan iddia ile iddiaya kaynak olarak gösterilen makalede yer alan bilgiler birbiriyle uyuşmuyor.

Askerlikten muafiyet ile ilgili ise yalnızca şu bilgi verilmiş: 

Çanakkale Savaşı’na dair devletin farklı kaynakları tarafından yayımlanan çeşitli bilgilere rastlamak mümkün. Bunlardan en önemlisi Çanakkale Savaşı’nda hayatını kaybeden askerlerin isimleri ile birlikte geldikleri şehri gösteren ve Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanan Çanakkale Şehitler Abidesi listesi. Bu liste kontrol edildiğinde Lazkiye, Kudüs, Kosova, İşkodra, Kerkük, Halep, Dirzor, Bingazi, Beyrut, Yanya, Trablusgarp, Süleymaniye, Nablus ve Sakız gibi pek çok şehirden (bazı Balkan şehirleri de dahil olmak üzere) askerin savaşa katıldığı görülebiliyor. Benzer bir liste, Milli Savunma Bakanlığı Arşiv Müdürlüğü tarafından Çanakkale Şehitleri listesi ismiyle hazırlanmış. Bu liste incelendiğinde de farklı şehirlerden ve farklı etnisitelerden pek çok kişinin Çanakkale Savaşı’na asker olarak katıldığı görülüyor.

Son olarak Çanakkale Savaşı’na din görevlilerin katıldığına dair çalışmalar mevcut. Bu görevliler, cephede askerlere dini konularda rehberlik yapmak, moral vermek ve dayanıklılıklarını arttırmak amacıyla yer alırlarmış. İmamlar ve müftüler, özellikle savaşın en yoğun dönemlerinde askerlere destek sağlamıştır. Bu din görevlileri, hem dua ve namazlar yoluyla askerleri motive edip hem de inançlarını güçlendirmelerine yardımcı olmuşlar. Çanakkale cephesinde dini motivasyonun yüksek tutulması, Osmanlı askerlerinin mücadele azmini destekleyen önemli faktörlerden biri olarak görülmüştür.