Bill Gates Genetiği Değiştirilmiş Sivrisineklerle Dünya Nüfusunu Azaltmaya mı Çalışıyor?

2022 yazı sonlarında, sivrisinekler nedeniyle hastaneye başvuranların sayısında yaşanan artış haber platformlarına taşındı. Haberlerin ardından sosyal medyada sivrisineklere dair bir dizi iddia gündeme geldi. 

Çoğunlukla geçmişte başka komplo teorileri de üretmiş hesapların paylaşımlarına göre, Bill Gates genetiği değiştirilmiş sivrisinekler kullanarak dünya nüfusunu azaltmaya çalışıyor ve artık bu ‘ölümcül hâle getirilmiş’ sivrisinekler artık Türkiye’de de görülüyor.

2023 yazında da devam eden sivrisinek nedenli şikayetler, Bill Gates'e dair iddiaları yeniden gündeme getirdi. 

Oxitec’in ve Dünya Sivrisinek Programı, aedes aegypti türü sivrisineklere odaklanıyor.

Bu sinekler dang humması, sarı humma, zika ve chikungunya gibi virüsleri yayıyor. Sinekler, uğratıldıkları genetik değişiklikler ile sivrisinek popülasyonunun kalanını kontrol etmek için kullanılıyor.

Genetiği değiştirilmiş sivrisinekler iki tip yeni gen taşıyor:

-Kendini kısıtlayan, dişi sivrisineklerin yetişkinliğe ulaşmalarını önleyen bir gen. Bu sayede sineklerin üremelerinin engellenmesi ve popülasyonun azalması hedefleniyor.

-Özel bir kırmızı ışık altında parlayan bir floresan işaretleyici gen. Bu, araştırmacıların vahşi doğada genetiği değiştirilmiş sivrisinekleri tanımalarını sağlıyor.

-Wolbachia bakterisi ile gerçekleştirilen bu yenilikler, insanlar ve çoğu hayvan için zararı olmayan, sivrisineklerin ise yumurta süreçlerinde maruz kaldıklarında gelişmelerini önleyen bir bakteri türü.

Doğaya salınan genetiği değiştirilmiş bu sivrisineklerin, yaşam süreleri iki haftadan uzun değil ve uçuş mesafeleri oldukça kısa. Dolayısıyla çevrelerine ya da başka ülkelere yayılmıyor. 

Genetiği değiştirilmiş sivrisinekler, şimdiye Brezilya, Cayman Adaları, Panama ve Hindistan'ın bazı bölgelerinde kullanılmış ve ABD'de EPA onaylı çalışmalar yürütülmüş.

Sivrisineklerin hastalık yaymasını önlemeyi amaçlayan benzeri uygulamalar devam ediyor fakat Türkiye’de henüz böyle bir girişim gerçekleştirilmedi. 

Virüs kaynaklı birçok hastalığın en önemli taşıyıcı ve yayıcılarından olan sivrisineklerin bu özelliklerini önlemek için yürütülen genetik çalışmalar on yıllardır sürüyor.

Bill & Melinda Gates Foundation da, sivrisineklerin genetiğini daha az hastalık yayıcı hâle getirmeye çalışan birkaç projenin kaynak sağlayıcılarından biri. Bill & Melinda, Teksas ve Florida’da Ae. Aegypti türü sivrisinekler üzerinde çalışan Oxitec ve wolbachia bakterisine dayalı çalışmalar yürüten Dünya Sivrisinek Programı’nın ikisinin de kaynak sağlayıcılarından. Fakat Teksas ve Florida’da gerçekleştirilen projenin kaynak sağlayıcıları arasında Bill & Melinda Gates Foundation yer almıyor.

Bill & Melinda Gates Foundation, Dünya Sivrisinek Programı’na ilk kez 2004 yılında kaynak sağlamak için teklif götürmüş ve halen projenin kaynak sağlayıcılarından biri. 

Bill & Melinda Gates Foundation’ın internet sitesinden herkesin ulaşabildiği hibeler bölümünde, derneğin Oxitec ile üç kez hibe anlaşması yaptığı bilgisi de yer alıyor.

İlk hibe ile Haziran 2018’de “sıtma yayan sivrisinekleri azaltmak veya ortadan kaldırmak için Orta Amerika ve Karayipler’de gelecekte uygulanacak ‘kendi kendini sınırlayan bir genetik platformu bir sıtma vektörüne aktarmak’” amacıyla 5,8 milyon dolar üzerinde bir miktarda sağlanmış.

İkinci hibe Eylül 2020’de bir yıl sürecek bir “Afrika ve Kuzey Amerika’da ‘kendi kendini sınırlayan potansiyel sivrisinek" denemeleri için ortakları hazırlamak ve sürece dahil etmek” amacıyla, 1.4 milyon dolar miktarında yapılmış.

Üçüncü ve son hibe ise Mart 2021’de, bu kez “sığır kenesi ile gıda sürdürülebilirliği ile ilgili tarımsal kalkınma” amaçları adına yapılmış.

Ayrıca belirtmek gerekiyor ki, genetik çalışmalar ile ilgili etik sorunlar ve potansiyel riskler üzerinde tartışmalar sürüyor olsa da, projeyi yürüten ve destekleyenler bu endişeleri taşımadıklarını belirtiyor. 

Avrupa Hastalık Kontrol Merkezi, bir süre önce istilacı sivrisinekler olarak anılan 'aedes aegypti' türü sivrisinekler ile ilgili bir uyarı yayımladı. Benzer uyarılar birçok sağlık kuruluşu tarafından paylaşılıyor.

Avrupa Birliği ülkeleri coğrafyaları içinde türün yaygın olarak görülmeye başladığını haber veren uyarı, Türkiye'yi de ilgilendiriyor.

Endemik sivrisinek türlerinden farklı olarak, yerleşik türlerin larvalarıyla beslenen yavrular üreten ve kısa süre içinde baskın tür hale gelen bu sivrisinek türü, yerleşik türlere göre daha aktif ve Chikungunya, Zika, Dang ve Sarıhumma gibi virüsler yayıyor.

Bill & Melinda Gates Foundation'ın da etkisiz hale getirmeye çalıştığı tür, son zamanlarda dünyada varlığı giderek artan "aedes aegypti" türü bu sivrisinekler. 

Bir Instagram hesabı tarafından yapılan paylaşımda Bill Gates’in genetiği değiştirilmiş sivrisinekleri kullanarak dünya nüfusunu azaltmaya çalıştığı iddia edilmişti. Dünyada en çok insan hayatına mal olan hayvan türü olan sivrisineklerin virüs ve salgın yayma özelliklerini önleme çalışmaları uzun bir süredir, bu işin genetik bilimi kullanılarak yapılmaya çalışılması ise yaklaşık on yıldır devam ediyor. Bill & Melinda Gates Foundation’ın, bu anlamda çalışmalar yürüten iki temel kuruluşa kaynak sağladığı bilgisi doğru olsa da, bu kaynak sivrisineklerin hastalık yaymalarını önlemek ve sivrisinek popülasyonunu azaltmak için geliştirildi. Yürütülen çalışmalarda, genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin doğaya salımları devam etmediği takdirde popülasyonun da eski hâle döndüğü gözlemlendi. Türkiye’de herhangi bir çalışma yürütülmediği gibi, bu tip sivrisineklerin yaşam süresinin 2 hafta kadar olması ve uçuş mesafelerinin kısalığı Türkiye’de bulunmadıklarının da kanıtı.