“Eğer gazete okumazsanız bilgi alamazsınız, gazete okursanız da yanlış bilgi alırsınız” Sözü Denzel Washington’a mı Ait?

İddianın farklı versiyonları internette birçok kez paylaşılmış. 

İnternette uzun yıllardır “Eğer gazete okumazsanız bilgi alamazsınız, gazete okursanız da yanlış bilgi alırsınız” sözünün farklı versiyonlarıyla dolaşımda bulunuyor. Sözün sahibinin ise bazen oyuncu Denzel Washington bazen ise yazar Mark Twain olduğu iddia ediliyor. 

2016 yılında Denzel Washington’ın bir röportajda bu sözü kullanmasıyla birlikte sözün popülerliği oldukça arttı. Bu cümleleri Denzel Washington’a atfedenler de bu tarihten sonra çoğaldı.

Sosyal medyada bazı paylaşımlar ise sözün Denzel Washington’a değil, 19’uncu yüzyılda yaşamış Mark Twain’e ait olduğunu belirtiyor. 

İddiayı incelemek için geçmişe dönük arama yapılması gerekiyor. Öncelikle Denzel Washington adlı oyuncu 2016’da bu sözü röportajında söylese de, bu söz uzun yıllardır bilinen ve Mark Twain’e atfedilen bir sözdü. Fakat Denzel Washington gibi popüler bir oyuncu aracılığıyla söylenince birçok insan sözü Washington ile ilk defa duymuş oldu. Bunun bir kanıtı olarak internette 2010’lı yıllarda aynı sözü yazdığımızda karşımıza Mark Twain çıkıyor.

Sözün asıl sahibi olduğu iddia edilen Mark Twain’in yazı ve makalelerini incelemek gerekiyor. Bu konuda açık kaynakları tarayan, deyim ve sözlerin gerçekte kime ait olduğunu araştırma üzerine kurulmuş QuoteInvestigator da bu sözün kaynağını incelemiş. Tarihler incelendiğinde 1662 yılından başlayarak iddia edilen söze yakın anlamlı sözler bulunabiliyor. Örnek olarak İngiliz tarihçi Thomas Fuller, 17. yüzyılda yazdığı “İngiltere’nin Değerlerinin Tarihi” adlı kitabında okuyucusunu yanlış bilgilendirmek yerine bilgisiz kalmalarını tercih edeceğini belirtmiş:

Amerika Birleşik Devleti’nin kurucu babalarından sayılan Thomas Jefferson da 1807 yılında gazetelerde yayımlanan yanlış bilgilerden ve haberlerden şikayet ederek şunları demiş: 

“Artık bir gazetede görülen hiçbir şeye inanılamaz. Gerçeğin kendisi bile gazetede şüpheli bir haldedir. (...) Gazete okumayan ve hiçbir şey bilmeyen bir kişi, gazete okuyup aklı yalanlarla ve hatalarla dolu birinden daha bilgi sahibidir.”

Bu gibi örnekler tarih içinde sıralansa da, Mark Twain’inin yazılı kaynaklarında Mark Twain’in böyle bir söz söylediğine dair hiçbir örnek bulunamıyor. Ayrıca Mark Twain’in Jefferson gibi buna yakın bir sözü de göze çarpmıyor. Bununla beraber bu sözün Mark Twain’e ilk aftediliş yılı 2000 yılı. Mark Twain böyle bir söz hiç söylememiş olsa dahi, İsrail merkezli bir Usenet grubunda şöyle bir yazı bulunuyor: 

“Bir zamanlar Mark Twain’in dediği gibi, ‘Eğer gazete okumazsanız bilgi alamazsınız, gazete okursanız da yanlış bilgi alırsınız’.” 

2002 yılında ise İsrail merkezli The Jerusalem Post’ta Twain ve sözü bir makalede şöyle kullanılmış: 

“Miller, seçtiği mesleği değerlendirmede samimi. 40 saniyelik bir ses ve bir buçuk dakika içinde  her şeyi tam anlatmak imkansız. İnsanlar bir şeyleri anladıklarını düşünerek kandırılırlar. Bu neler olduğuna dair yanlış bir izlenim yaratır. İnsanlara her zaman Mark Twain'in söylediklerini söylerim: Haberleri okumayanlar bilgisizdir, okuyanlar ise yanlış bilgilendirilir.”

Bu iki gazetede kullanıldıktan sonra sözün Mark Twain’e ait olduğu yıllar içinde yayılmaya başlamış. 2007’den itibaren sık kullanılmaya başlayan söz, 2016 yılında Oliver Stone’un da yer aldığı “Ukraine On Fire” filminde Mark Twain’e ait bir söz olarak bahsedilmiş. Aynı yıl içinde bu sözü Denzel Washington da röportajında söylemiş. Böylece söz genel olarak popülerlik kazanırken bazıları sözü Mark Twain’den bazıları ise Denzel Washington’dan öğrenmiş. Fakat gerçek incelendiğinde bu söz iki kişiye de ait değil, yani sözün sahibi aslında bilinmiyor. 

ABD’de bulunan ve Mark Twain hakkında çalışmalar yürüten Mark Twain Vakfı da bu sözün Twain’e ait olup olmadığını incelemiş. “Uydurma Twain: Eğer gazete okumazsanız bilgi alamazsınız, gazete okursanız da yanlış bilgi alırsınız” başlıklı yazı ele alan Vakıf, Twain’e ait böyle bir söz olmadığı belirtmiş.

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda “Eğer gazete okumazsanız bilgi alamazsınız, gazete okursanız da yanlış bilgi alırsınız” sözünün Denzel Washtington’a ait olduğu iddia edilmişti. İddia incelendiğinde ise sözün Washington kullanmadan önce dahi 2000’li yıllarda Mark Twain’e atfedildiği görülüyor. Fakat kaynaklar tarandığında sözün aslında Mark Twain’e de ait olmadığı ve anonim olduğu görülüyor.