Fotoğraf Mustafa Kemal ve İç Makedon Devrimci Örgütü Lideri Sandanski’yi mi Gösteriyor?

Bir Twitter hesabı tarafından 13 Kasım 2021 tarihinde paylaşılan fotoğrafın 1908 yılında İMRO lideri Yane Sandanski ile Mustafa Kemal Atatürk’ü bir arada gösterdiği iddia edildi. Paylaşım 64 retweet alırken 130’un üzerinde de beğeni toplamış.

Paylaşımda geçen metin şu şekilde:

Fotoğraftaki subayın Mustafa Kemal olduğuna dair benzer iddialar internette uzun bir süredir farklı versiyonlarla yayılıyor.

İç Makedon Devrimci Örgütü, Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa topraklarında özellikle 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında etkili olmuş bir devrimci örgüttü. Selanik’te kurulan örgüt, özellikle Makedonya ve Edirne toprakları içinde faaliyet gösteriyor, içinde sosyalist ve anarşist fikirlere sahip bir grubu ve daha çok milliyetçi fikirleri ve etnik Bulgar özellikleri ile öne çıkan başka bir grubu barındırıyordu. Yane Sandanski, örgütün sol kanat (levitsi) lideriydi. Makedonya’da dönemin en güçlü örgütü olan İç Makedon Devrimci Örgütü’nün kabaca sağcı (denitsi) grubunun, Makedonya’nın Bulgaristan’la birleşmesini hedeflediği ve Sandanski liderliğindeki grubun Makedonya’nın otonomi elde etmesini ve ileride kurulmasını düşündükleri Balkan Federasyonu’na diğer Balkan ülkeleri ile eşit şartlarda katılmasını arzu ettiği söylenebilir.

İç Makedon Devrimci Örgütü üyeleri ile İttihad ve Terakki üyelerini bir araya getiren fikir büyük çoğunlukla Ahmed Rıza’nın fikri önderliğinde yürüyen ve temelde bir “Osmanlı çatısı altında birlik” fikrinden hareket eden İttihad ve Terakki Cemiyeti’ne 1907’de bağlanan, 1906’da Makedonya’da teşkilatlanmaya başlayan “Osmanlı Hürriyet Cemiyeti”nin örgütün ülke içindeki genel merkezi konumuna gelmesi aracılığıyla oldu.

İttihad ve Terakki, Paris’te Aralık 1907’de düzenlenen 2. Jön Türk Kongresi’ne, Balkan sorununu çözmek ve ayrılıkçı hareketleri sona erdirmek ve ortak bir amaç ile birleştirebilmek üzere diğer bazı gruplara yaptığı gibi, İç Makedon Devrimci Örgütü’ne de davetiyeler gönderdi ve aynı zamanda teşkilatlar ile görüşmeler düzenlendi. İttihad ve Terakki bu görüşmelerde Osmanlı devletinin içinde bulunduğu durumun Abdülhamid’in kötü yönetiminden kaynaklandığını, anayasal bir düzenin kurulması ve parlamenter sistemin dönüşü ile birlikte sorunların çözüleceğini iddia ediyor, komitelerin yürüttükleri çete savaşları ile birbirlerini yok ettiklerini, bunun Makedonya’nın Balkan ülkeleri ve emperyalist büyük güçler tarafından paylaşılmasına yol açacağını, Makedonya meselesi için en iyi çözümün Osmanlı bayrağı altında eşit hak ve yükümlülükler altında anayasal bir sistemde yaşamak olduğunu ve bunun için Jön Türkler’e katılmaları gerektiğini anlatıyorlardı.

Örgütün sağ tabanı bu teklife kesinlikle olumsuz yaklaşırken Sandanski’nin grubu, 1908 baharında aldıkları bir kararla Jön Türkler ile görüşmelere başladılar. Fakat Sandanski Terakki ve İttihad Cemiyeti ile yüz yüze görüşmeden evvel Jön Türk İhtilali gerçekleşti ve hürriyet ilan edilerek meclis tekrar kuruldu. İç Makedon Devrimci Örgütü, yeni yönetimi takip eden sürecin başlangıcında desteklemeye devam ederken, Balkan meselesi Balkan Savaşları ve sonrasına kadar çözülemeyen bir sorun olmaya devam etti.

Mustafa Kemal Atatürk ve İç Makedon Devrimci Örgütü Lideri Yane Sandanski’yi bir arada gösterdiği iddia edilen fotoğraf, kimi iddialarda 1905, kimilerinde ise 1908 olarak tarihlendiriliyor. Yane Sandanski ve Mustafa Kemal dışında fotoğrafta olduğu iddia edilen isimler ise sürekli değişiyor. Tersine görsel arama motorları kullanılarak araştırıldığında, fotoğrafın kaynak gösterilen ve fotoğrafta bulunanların isim listesinin yer aldığı bir hâline ulaşılabiliyor.

“Serchani ve Jön Türkler, 1908” olarak isimlendirilmiş fotoğraf, bu hâliyle ilk olarak Mercia MacDermott tarafından kaleme alınan 1988 basımı “Özgürlük ve Mükemmellik İçin: Yané Sandansky’nin Hayatı” (For Freedom and Perfection: The Life of Yane Sandanski" kitabında yayımlanmış.

Başta Yane Sandanski olmak üzere İç Makedon Devrimci Örgütü üyeleri ve İttihad ve Terakki Cemiyeti arasında 1908 tarihinde yapılan birkaç görüşme bulunuyor. Bunlardan birkaçı, ihtilalin yapıldığı gün Gaytaninovo’da, diğeri Selanik’te birkaç gün sonra gerçekleşmiş. Açık kaynaklar üzerinden fotoğrafın 1908’de yapılan görüşmelerden hangisine ait olduğunu tespit edebilmek kolay değil. Buna rağmen, fotoğrafın yayımlandığı kitabın kaynak aldığı kişi Pavel Deliradev. Deliradev, Sandanski’nin Jön Türkler ile yürüttüğü siyasetin ılımlı olmasını destekleyen ve kendisi de örgüt üyesi olan bir yazar. Yaşananlara şahit olan Pavel Deliradev’in ifadeleri birincil kaynak olarak değerlendirilebilir. Bu kaynağa göre fotoğrafta Mustafa Kemal olduğuna dair iddialarla paylaşılan kişi Dr. Avdi Bey.

Yazar Pavel Deliradev’in arşivinden kaynak alındığı belirtilen isim listesine göre fotoğrafta görünen kişi Mustafa Kemal değil Dr. Avdi Bey. Dr. Avdi Bey olarak verilen isim dışında fotoğrafta yer alan isimler Mitso Vransky, kimliği bilinmeyen bir Türk, Taskata Sersky, Dimo Hadzhidimov, L. Kozarev, Nazi Efendi (Ahmed Niyazi Bey), Yane Sandansky, Tedor Panitsa ve Georgi Kazepov.

Mustafa Kemal’in 1908 ve 1909’a ait fotoğrafları da incelendiğinde, fotoğrafta yer alan kişi olmadığı daha açık bir şekilde anlaşılıyor.

Bir Twitter hesabı tarafından paylaşılan görselde, Mustafa Kemal ile İç Makedon Devrimci Örgütü Lideri Yane Sandanski’nin birlikte yer aldığı iddia edilmişti. O dönem, II. Abdülhamid’in istibdat rejimini sona erdirmek üzere İttihad ve Terakki Cemiyeti gerçekten de İç Makedon Devrimci Örgütü üyeleri ile ortak “hürriyet” fikirlerini gerçekleştirmek üzere bir araya gelmişlerdi. Örneğin fotoğrafta İttihad ve Terakki’nin önemli üyelerinden Ahmed Niyazi Bey yer alıyor. Ancak Mustafa Kemal olduğu öne sürülen kişi, fotoğrafın kaynağı ve tanık Pavel Deliradev’e göre Mustafa Kemal değil Dr. Avdi Bey isimli başka bir kişi.