Fotoğraf, Fırat Nehri’nin Siyanür Sızdırılmadan Önceki ve Sonraki Halini mi Gösteriyor?

Siyanür, sodyum siyanür çözeltisi şeklinde altının cevherden ayrıştırılması için kullanılan, yayılması durumunda tüm canlı yaşamı için ölümcül tehlike barındıran bir kimyasal türü. Siyanürün su kaynaklarına sızdırılması, içme suyu kaynaklarının kirlenip zehirlenmesine, canlıların ölümüne ve sulanan tarım alanlarının zarar görmesine sebep oluyor. Her zaman bir kaza yaşanma olasılığı mevcutken, siyanüre karşı kısıtlama ve önlemlerin her zaman yeterli olduğunu söylemek güç.

2009 yılından bu yana Erzincan İliç Barajı’nda faaliyet gösteren Anagold Madencilik’e ait siyanür ve diğer kimyasalların geçişini sağlayan bir borunun 21 Haziran 2022’de patladığı, patlamanın ancak sabaha karşı 05:00 sularında fark edilebildiği, vana kapatılana dek 20 ton siyanürlü su, sülfirik asit ve diğer zehirli kimyasalların Fırat Nehri’ne karıştığı iddiaları gündemde.

Olayın sosyal medyada yansımaları öncelikle jandarma belgelerinde Fırat Nehri’ne 20 ton siyanürlü suyun karışmış olduğunun kayıt altına alınmış olduğuna yönelik paylaşımlarla gerçekleşti. İddialara dair ilk tekzip, Erzincan Valiliği’nden geldi. Valiliğin açıklamasında sızıntının Fırat Nehri’ne ulaşmadığı, jandarma tutanaklarında 20 ton siyanürlü suyun nehre karıştığına dair tutanaklar olduğu iddialarının gerçeği yansıtmadığı aktarıldı.

Anagold Madencilik, siyanür sızıntısına sebep olduğu iddialarını kabul ettiği, fakat döküntünün içindeki toplam siyanür miktarının 8 kg olduğu ve bunun da hemen temizlendiği ifadelerine yer veren bir açıklamada bulundu. 

İddiaların ardından Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu uyarınca Cumhuriyet Başsavcılığı’na olay hakkında savcılığa suç duyurusunda bulundu. Olay hakkında TCK’nın “çevreye zarar verecek şekilde, atık veya atıkların toprağa, suya veya havaya verilmesi” hükmünü barındıran 182. maddesine göre, “çevrenin taksirle kirletilmesi” suçundan soruçturma açıldı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olay hakkında savcılığa suç duyurusunda bulunmasının ardından, kirliliğin dere yatağına ulaşmadığı gerekçesi ile maden şirketine üst sınırdan 16 milyon lira ceza verdi. 

Buna karşılık, açıklamanın iki gün ardından bakanlık, temizleme ve çevresel iyileşme çalışmaları tamamlanana dek tesisin faaliyetlerinin durdurulduğunu duyurdu.

Anagold Madencilik şirketi, olayın yaşandığı Çöpler Altın Madeni’nde geçtiğimiz yıl faaliyetlerine verilen kapasite artırımı izni ile gündeme gelmiş. Ek olarak, Fırat Nehri’nin karşı karşıya olduğu siyanür tehlikesine değinen soru önergesine ve cevaba ulaşmak da mümkün. Konya Milletvekili Abdülkadir Karaduman, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na yönelttiği soru önergesine Haziran 2022’de verilen cevapta, Fırat'ın siyanür riski altında olmadığı ve bölgede bir siyanür havuzu bulunmadığı bildirilmiş.

Fırat Nehri’ne yönelik bu iddianın konusu çevre tahribatına dair anahtar kelimelerle yapılan detaylı bir arama, nehrin çevresinde süren endüstriyel faaliyetler sebebiyle kirletildiği ve ekolojik durumuna zarar verildiğine yönelik benzer görüntülerle paylaşılan birçok haberi ortaya çıkarıyor. Fırat sularının, özellikle Kemaliye bölgesinin, Divriği’de yürütülen demircilik faaliyetleri sebebiyle kırmızıya büründüğüne yönelik haberlere en erken 2006 tarihinden bu yana aralıklı olarak rastlamak mümkün. 

Fırat Nehri, nehre siyanür sızdığına dair güncel tartışmadan yaklaşık bir yıl önce, Temmuz 2021’de de renginin kırmızı tonlarına bürünmesiyle de haberlere yansımış. Aradan geçen 7 yılda nehrin kırmızıya dönmesinin sebebi aynı şekilde Divriği’de yürütülen demircilik faaliyetleri olarak belirtilmiş. 

Nehirde siyanürün etkisinin görüldüğü öne sürülerek paylaşılan söz konusu fotoğraflar tersine görsel arama motorları ile aratıldığında, benzer görüntülerin yaklaşık bir yıl önce, 7 Temmuz 2021’de Fırat Nehri ile ilgili başka haberlerde kullanıldıklarına rastlanıyor. 

Bir su yolunun kırmızımsı bir renk tonuna ulaşması ve çevresinde madencilik ve mineral işleme faaliyetleri bulunması, genellikle mineral bakımından zengin bölgelerde yaygın olan demir oksit ve türevlerinin suya etki etmesiyle ilişkilendiriliyor.

Fırat Nehri’ne siyanür karıştığına yönelik paylaşımlar arasında bu iddianın konusu görseli paylaşan Ekoloji Radarı hesabı fotoğrafın geçmiş yıllara ait olduğunu kabul etti. Fırat Nehri çevresinde yaşanan siyanür sızıntısı, bu iddiada incelenen fotoğrafa benzer görseller kullanılarak paylaşılıyor. Fırat Nehri’nde siyanür sızıntısının nasıl göründüğüne yönelik kesin bir bilgi mevcut değil. Siyanür sızıntısının hangi miktarda gerçekleştiği, Fırat Nehri ve çevresine verdiği ekolojik zararın boyutu da soruşturmanın devam etmesi sebebiyle henüz kesinleşmiş değil. 

İddialara dair Malumatfuruş da bir inceleme yayınladı.

Bir Twitter hesabı tarafından paylaşılan fotoğrafın Fırat Nehri’nin nehre siyanür sızdırıldıktan sonraki halini gösterdiği iddia edilmişti. Paylaşılan görsel, geçtiğimiz yıla ait ve nehre yakın bölgelerde yürütülen demircilik faaliyetleri sebebiyle Fırat Nehri’ne bazı metallerin karışmasının ardından nehrin kirlendiğine yönelik haberlerde kullanılmış. Haziran 2022’de Fırat Nehri’ne siyanür sızdırıldığına yönelik iddialar, yetkili kurumlar tarafından ‘sızıntının nehre ulaşmadığı’ yönünde yalanlandı, yine de suçlamaların hedefi Anagold Madencilik’e Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından cezai yaptırım uygulandı ve soruşturma açıldı.