İspanyol Gribine Menenjit Aşısı mı Sebep Oldu?

Benzer iddialar dünya genelinde çeşitli sosyal medya kullanıcıları tarafından da paylaşılmış. 

1918 yılında başlayan İspanyol gribi sebebiyle yaklaşık 500 milyon insanın veya dünya nüfusunun üçte birinin bu virüsle enfekte olduğu tahmin edilmektedir. Ölüm sayısının dünya çapında en az 50 milyon olduğu ve yaklaşık 675 bininin ABD'de meydana geldiği tahmin ediliyor. DSÖ’ye göre 20-50 milyon kişinin hayatını kaybettiği salgın, tarihin en ciddi influenza salgınlarından biri olarak tanımlanıyor. Sosyal medyada özellikle de Covid-19 aşılarının kullanımından itibaren yayılan bazı içerikler, İspanyol gribi olarak adlandırılan salgının sebebinin bu dönem yapılan bakteriyel menenjit aşıları olduğunu iddia ediyor.

4 Mart 1918’de İspanyol gribine dair ilk vakaların ABD Kansas’taki Fort Riley’de yer alan Camp Funston isimli askeri kampta ortaya çıktığı düşünülüyor. Hemen ardından Nisan 1918’de ise Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık’ta takip eden vakalar görüldüğü kaydedilmiş. İspanyol gribine dair ilk vakalar ortaya çıkmadan önce, aynı askeri kamp Camp Funston'da, menenjit hastalığına sebep olan meningokok bakterilerinin inaktive edilmiş suşları ile gönüllü askerler üzerinde yapılan bir aşı denemesinin yürütüldüğü doğru. ABD Ordusu Tabip Sınıfı Üsteğmen Frederick L. Gates tarafından Temmuz 1918'de yayımlanan bir rapora göre, Rockefeller Enstitüsü'nün laboratuvarında oluşturulan deneysel aşı, yaklaşık 3.700 gönüllüye uygulanmış ve dozlar "baş ağrısı, eklem ağrıları ve mide bulantısı ve bazı durumlarda ishali içeren en hafif lokal ve genel reaksiyonlardan daha fazlasına nadiren neden olmuş. 

Ancak öncelikle İspanyol gribinin kuş kökenli genlere sahip H1N1 virüsü sebebiyle ortaya çıkan bir influenza salgını, bakteriyel menenjitin ise Meningokok adı verilen bakteri nedeniyle olduğunu belirtmek gerekiyor. Epidemiyolog ve Pittsburgh Üniversitesi Halk Sağlığı Enstitüsü eski dekanı Dr. Donald Burke, Reuters’a yaptığı açıklamada aradaki farkı şu şekilde anlatıyor: 

Sidney Üniversitesi'nde tıp ve teknoloji konusunda uzmanlaşmış tarihçi Dr Peter Hobbins, AFP'ye 1918 İspanyol gribi pandemisinden sonra yapılan otopsilerin, virüs salgınına deneysel bir bakteriyel menenjit aşısının neden olduğuna dair hiçbir bulgu olmadığını söylüyor. Ayrıca, uzman sağlık yetkilileri, daha önce menenjit hastası olan insanlardan önceden var olan, inaktive edilmiş menenjit bakteri suşları ile yapılan bir aşının, influenza virüsü sebepli veya genel anlamda bir pandemiye neden olmasının olanaksız olduğunu belirtiyorlar. 

İspanyol gribinden ölen hastalarda yapılan birçok otopsi birincil ölüm nedeninin ya hastalığın kendisi ya da vücudun enfeksiyona karşı aşırı aktif bağışıklık tepkisi nedeniyle akciğerlerin sıvı ile doldurulması olduğunu doğruluyor. Yani menenjit hastalığının belirti ve etkileri ile İspanyol gribi arasında bir benzerlik de bulunmuyor. 

Bunun yanı sıra, Dr Donald Burke, söz konusu dönemin "mikrobiyolojinin erken bir dönemi" olduğu düşünüldüğünde, bu senelerde aşılara dair araştırma ve test çalışmalarının nadir olmadığını ve Fort Riley’deki meningokok aşısı deneyi olağandışı bir bilimsel girişim olarak düşünülemeyeceğini söylüyor. Burke, “1918 civarında ABD'nin her yerinde birçok (bakteriyel) aşı denemesi yapılıyordu.” ifadelerini kullanıyor. 

Aynı zaman diliminde yaşanan Birinci Dünya Savaşı'nın aşırı kalabalıklaşma ve küresel birlik hareketi gibi koşullarının, 1918 gribinin yayılmasına yardımcı olduğu da CDC tarafından sağlanan bilgiler arasında. Sonuç olarak, konuyla ilgili on yıllardır süregelen çalışmalar, 1918 pandemisinin gerçekten de A/H1N1 influenzadan kaynaklandığını kesin olarak kanıtlıyor. 

Konu ile ilgili Reuters Fact Check, Full Fact ve AFP Fact Check gibi platformların da doğruluk kontrolü analizleri bulunuyor. 

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda İspanyol gribi ortaya çıkışında menenjit aşılarının etkisi olduğu iddia edilmişti. İddianın ortaya çıkış sebebi ise, 1918’de İspanyol gribinin ilk vakalarının ortaya çıktığı ABD Kansas’taki Fort Riley’de yer alan Camp Funston isimli askeri kampta daha önce bakteriyel menenjit aşıları için deneme yapılmış olması.  Ancak İspanyol gribinin kuş kökenli genlere sahip H1N1 virüsü sebebiyle ortaya çıkan bir influenza salgını, bakteriyel menenjitin ise Meningokok adı verilen bakteri nedeniyle olduğunu belirtmek gerekiyor. Çeşitli sağlık yetkilileri de, daha önce menenjit hastası olan insanlardan alınan, inaktive edilmiş menenjit bakteri suşları ile yapılan bir aşının, influenza virüsü sebepli veya genel anlamda bir pandemiye neden olmasının olanaksız olduğunu belirtiyor.