Türkiye'de Seçimler Güvenilir mi?

Türkiye Cumhuriyeti 100. yılında Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerine gidiyor. Seçim, resmi rakamlara göre 50.000’den fazla kişinin yaşamını yitirmesine sebep olan 6 Şubat depremlerinden 98 gün sonra yapılacak. 11 ilde 3.3 milyondan fazla kişinin düzeninden olmasına sebep olan depremlerin ardından seçim güvenliği konusu daha yüksek sesle dile getirilir oldu. 

Seçim Güvenilirliği Endeksi, Türkiye seçimlerinin güvenlirliğine dair önemli bir gösterge. 

Çalışma, bölgesinde seçimler konusunda uzman akademisyenlerle yürütülen anketlere dayalı 100 puanlık bir endeks üzerinden, 11 temel kategoride seçimlerin uluslararası standartlara uygun yürütülüp yürütülmediğini ölçüyor. 

Türkiye bu endekste 2014, Haziran-Kasım 2015 ve 2018 seçimleriyle yer alıyor. Endeks, Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı dönemi boyunca Türkiye’de seçimlere duyulan güvenin önemli ölçüde azaldığını gösteriyor. 

2014 seçimlerinde endekste 206. olan Türkiye, 2018 seçimlerinde 300. sıraya gerilemiş. Yine 2014’te 10 üzerinden 7 puan alan Türkiye 2018 seçimlerinde yalnızca 4 puan alabilmiş. 2014’te Türkiye’de seçim güvenilirliği “orta düzey” ölçülürken 2018 seçimlerinde “çok düşük” kategorisine düşmüş.

Tablo Türkiye seçimlerinde 2014’ten bu yana kategorilerin tümünde güven düşüşü yaşandığını gösteriyor. 

Uzmanlar, seçim sürecinin iktidar lehine yürüdüğünü, yasaların taraflı olduğunu, medya kontrolünün kuvvetle uygulandığını düşünüyor. Seçimlere güvenin azalışı, kurumlara güvenin azalışıyla da yakından ilgili. 

6 Şubat’ta 7’nin üzerinde büyüklüğe sahip iki deprem, 11 ilde resmi rakamlara göre 50.000’den fazla insanın hayatını kaybetmesine sebep oldu. Yaşamını yitirenlerin sayısının daha büyük olduğunu öne sürenler de oldukça fazla. 

Ölüm listelerinde afetin ilk günlerinde cinsiyet ve yaş analizi yapılmadığı, bu nedenle hayatını kaybedenlerin tümünün kimliğinin tespit edilmediği düşünülüyor. Bazı kimseler halen ailelerinden kayıp olanları arıyor. 

YSK’nın açıklamasına göre deprem bölgesindeki seçmen sayısı 8.594.224. Depremler sebebiyle 301.000’den fazla binanın yıkıldığı, 3.3 milyondan fazla kişinin yerinden olduğu, 2.5 milyondan fazla kişinin çadır ve konteyner kentlerde yaşadığı biliniyor.

Depremzedelerin büyük bir kısmının şehir değiştirdiği ya da değiştireceği düşünülüyordu. 

YSK’nın son açıklamasına göre yaklaşık 9 milyon kişi arasından seçmen kaydını deprem bölgesinden başka bir şehre aldıranların sayısı yalnızca 133.000 oldu. Kalan depremzede seçmenlerin, farklı bir şehre geçmişlerse de seçim zamanı geri dönerek kendi bölgelerinde oy kullanmaları bekleniyor.

Buna karşılık, Hatay Havalimanı’nın 17 Mayıs’a dek kapatılması, seçmenlerin müşkül durumda olmaları, bölgeye ulaşmalarının zor olması sebepleriyle de ek önlemler bekleniyor. Fakat sürecin kolaylaştırılması adına alınan önlemler, bazı siyasi partilerin deprem bölgelerine ulaşım sağlanması için yürüttüğü çalışmalardan ibaret.

Seçim takviminin başlangıcından bu yana YSK deprem bölgesine iki defa, incelemelerde bulunması için heyet gönderdi. Ancak seçimde depremzede seçmenlerin durumuna dair detaylı açıklama yapılmadı.

6 Şubat’tan bu yana yer değiştirenler yalnızca depremzedeler değil. Bu süreçte ayrıca üniversitelerde önce yüz yüze eğitim, yurtların depremzedelere tahsis edileceği söylenerek kapatıldı, yurtların boş kaldığının ortaya çıkmasından bir süre sonra karma sisteme dönüldü. Dolayısıyla öğrencilerin önemli bir kısmının da nerede olacakları belirsiz. 

Siyasi partiler ve sivil toplum kuruluşları ıslak imzalı tutanakların kaydedilip muhafaza edilmesinin seçim güvenliğinin temel adımı olduğunu ve daha fazla gönüllüye ihtiyaç duyulduğunu belirtiyor. 

Depremden iki gün sonra 8 Şubat 2023’te, arama kurtarma çalışmaları ve haberleşme özellikle sosyal medya üzerinden sağlanmaktayken Türkiye’de geniş çaplı bant daraltma uygulaması gerçekleştirildi. Seçimlerde internetin kısıtlanıp kısıtlanmayacağı da önemli bir soru işareti. 

Cumhurbaşkanı’nın milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri ya da birkaçına bağlı olarak tedbir alıp bu tedbirleri BTK’ya bildirme yetkisi var. BTK, bu tedbirlere dair kararını derhal işletme ve erişim sağlayıcılara bildiriyor, kararın gereği ise en geç iki saat içinde yerine getiriliyor. Bant daraltma böyle gerçekleştiriliyor. Bu uygulamada 24 saat içinde hakim onayı şart olsa da, kısa süreli uygulamalarda buna gerek kalmıyor.