Marka ve Şirket Bilgilerinin Takibi: Fact-Checking 101

İnternetin ve sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla birlikte bilgiye erişim kolaylaşmış olsa da, aynı zamanda yanlış ve yanıltıcı bilgilerin yayılması da hız kazandı. Dezenformasyon, bu dönemde özellikle sosyal medya platformlarında hızlı bir şekilde geniş kitlelere ulaşabiliyor. Bu durum toplumsal algıyı ve bireylerin çeşitli konulardaki kararlarını olumsuz yönde etkileyebiliyor. Bireylerin tutumunu etkileyebilecek konulardan bazıları ise markalar ve şirketlerle ilgili. Sosyal medyada çeşitli markalar ve şirketler hakkında her gün bir çok iddia ortaya atılıyor. Bunların bir kısmı doğru argümanlar içerirken bazıları ise uydurma bilgiler oluyor. Bu bağlamda marka ve şirketlere dair doğru bilgiyi bulmak ve yaymak, gün geçtikçe önemli bir hale geliyor. Yanlış bilgi ile mücadele kapsamında hazırladığımız Fact-checking 101 serimizin ilk içeriği, Marka ve Şirket Bilgilerinin Takibi. 

Sosyal medyada marka ya da şirketlere dair yayılan bilgiler arasında şirketlerin kurumsal yapısı, yönetimleri, vergilendirilme süreçleri, finansal durumları ya da yatırım fırsatları gibi konular yer alıyor. Marka ve şirket bilgilerinin takibini, devlete ait internet siteleri üzerinden sürdürmek mümkün. Bu araştırma için kullanılabilecek başlıca internet siteleri Ticaret Sicil Gazetesi, Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), E-Ticaret Bilgi Platformu (ETBİS), Türk Patent ve e-Devlet Kapısı. 

Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), şirketlerin finansal bilgilerini, yönetim kurulu kararlarını, genel kurul bilgilerini ve diğer önemli gelişmeleri kamuoyuyla paylaşmalarını sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir platform. KAP’a dair akılda tutulması gereken en önemli bilgi, bu platformda yalnızca borsada işlem gören şirketlere ilişkin bilgilerin yer aldığı için Türkiye’deki tüm şirketlerin bilgilerine KAP üzerinden erişmek mümkün değil. Kamuyu Aydınlatma Platformu’nda herhangi bir kayıt ya da giriş işlemi yapmaya gerek yok.

Siteye giriş yapıldığında ana sayfada yer alan arama çubuğuna istenilen şirketin ismi yazılırsa o şirket hakkındaki bilgilere ulaşılabilir. KAP üzerinden bir şirkete dair erişilebilecek bilgiler:

Örneğin Türkiye’nin önde gelen şirketlerinden biri olan KOÇ Holding’i KAP üzerinden incelemek istediğimizde, arama çubuğuna KOÇ Holding yazarak ulaşacağımız sayfada şirkete dair pek çok ayrıntıya erişebiliyoruz. 

Halka arz süreci de dahil olmak üzere, şirketlerin önemli gelişmeleri ve finansal bilgilerinin şeffaf bir şekilde paylaşılması KAP aracılığıyla sağlanıyor. Yani şirketler hisselerini halka arz edecekleri zaman bu kararı Kamuyu Aydınlatma Platformu üzerinden duyurmakta. Bu sebeple sahte yatırım fırsatı tuzağına düşmemek için yatırım yapılması düşünülen şirketlerin bilgileri KAP üzerinden kontrol edilerek halka arz bildirimi bulunup bulunmadığı kontrol edilebilir. 

Ticaret Sicil Gazetesi, KAP’tan farklı olarak, Türkiye’deki tüm ticari işletmelerin resmi kayıtlarına ulaşılabilen bir kaynak. İnternet sitesi üzerinden erişilebilen Ticaret Sicil Gazetesi’nde şirketlerin Türk Ticaret Kanunu’na göre şirketler; kuruluşu, sermaye artırımı, birleşme, bölünme, devir, tasfiye gibi işlemleri Ticaret Sicil Gazetesi'nde ilan etmek zorunda. 

Ticaret Sicil Gazetesi’nde yer alan ilanları görüntülemek için sisteme kayıt olmak ya da giriş yapmak gerekiyor. Bu aşamada e-Devlet bilgileri kullanılarak sisteme giriş sağlanabiliyor. Siteye giriş yaptıktan sonra ilan görüntüleme kısmından istenen şirketin bilgileri görüntülenebilir. İlan görüntüleme kısmında bir şirketi görüntülemek için ihtiyaç duyulan bazı bilgiler var. Bunlar; şirketin ticari unvanının en az beş karakteri ya da ticaret sicil numarası ve kayıtlı olduğu sicil müdürlüğü. Şirketin kayıtlı olduğu sicil müdürlüğünü bulmak için yine TSG içinde yer alan ünvan sorgulama kısmı kullanılabilir. Geçtiğimiz aylarda uzun süre gündemden düşmeyen Patiswiss Çikolata’nın üzerinden örnek bir arama gerçekleştirelim. Bu şirket hakkında elimizdeki tek bilginin “patiswiss” kelimesi olduğunu varsayalım.

“Patiswiss” kelimesi ile yapılan arama ile 13 farklı kayda ulaşılıyor. Ticaret Sicil Gazetesi’nde yapılan aramalarda aynı isimde birden fazla şirkete ulaşılmasının nedeni aynı şirketin farklı tüzel kişilikler altında farklı şirketler kurmasından kaynaklanıyor. Bu genellikle stratejik mali veya operasyonel nedenlere dayanan bir hamle. Şirket çeşitli iş kollarında faaliyet göstermek için farklı alt şirketler kurabilir ve her alt şirket ayrı bir tüzel kişilik olarak bağımsız şekilde ticari faaliyetlerini yürütebilir. Bu hamle, risk yönetimi vergi avantajları ya da iş organizasyonu için yapılabilir. Kurulan her yeni şirketin kendine özel bir sicil numarası bulunur. Patiswiss özelinde bakıldığında, Ankara ve İstanbul sicil müdürlüğüne kayıtlı birden çok şirket kurulduğu ve bunların bazılarının fabrika şubesi olduğu görülüyor.

İlk sıradaki sicil numarasını ve sicil müdürlüğünü kullanarak Patisswis’e dair ilanları aradığımızda karşımıza yayımlanmış 23 adet ilan çıkıyor.

Şirketler kuruluşlarını ve sermaye artırımı, pay devri, kişi bilgi değişikliği, yönetim değişiklikleri gibi bilgileri Ticaret Sicil Gazetesi’nde ilan etmek zorunda. Patiswiss aramamıza bakıldığında, üst sekmelerdeki” gazete” kısmında yer alan belgeye girerek konuya ilişkin ilan incelenebiliyor. 

Ticaret Sicil Gazetesi üzerinden şirketlerin takibinde; işletmenin ünvanı, ticaret sicil numarası, kuruluş tarihi, sermaye bilgileri, kuruluş adresi, ortaklık yapısı, yönetim adres vb alanlarda yapılan değişiklikler, yönetim kurulu üyeleri gibi bilgilere ulaşılabiliyor.

Elektronik Ticaret Bilgi Platformu (ETBİS) Türkiye’de faaliyet gösteren e-ticaret işletmelerinin kayıtlarının tutulduğu bir sistem. E-ticaret yapılan internet sitelerinin hangi şirkete ait olduğu ve sitenin faaliyet konusu gibi bilgiler ile şirket takibi yapılabiliyor. ETBİS, e-ticaret işletmelerinin yasal durumu ve güvenirliği hakkında bize bilgi sağlıyor.

Yine Patiswiss örneği üzerinden devam edelim; şirket hakkında yalnızca çikolata sattığını ve isminin “patiswis” olduğunu bildiğimizi varsayalım. ETBİS’te Kayıtlı Site Sorgulama bölümünden yaptığımız arama ile bu şirketin hangi e-ticaret sitesinden satış yaptığını kolaylıkla bulabiliyoruz.

Sorgulama ekranında karşımıza çıkan site profili butonuna basarak e-ticaret sitesinin ayrıntılarına erişilebiliyor. Örneğin patiswiss.com.tr adresinin Ankara’daki “PATİSWİSS ÇİKOLATA GIDA SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ” adına kayıtlı olduğu; yiyecek ve içecek alanında hizmet verdiği; sitede banka kartı ve kredi kartı ödeme seçeneklerinin mevcut olduğu gibi bilgiler ETBİS’te yer alıyor.

ETBİS hem bir şirketin hangi e-ticaret sitelerine sahip olduğunun araştırılmasında fayda sağlıyor, hem de karşımıza çıkan bir e-ticaret sitesinin gerçekten bir şirkete ait olup olmadığını ya da o alanda hizmet verip vermediğini anlamamızı sağlıyor. Özellikle son zamanlarda giyim - ayakkabı gibi alanlarda yaşanan e-ticaret mağduriyetleri göz önünde bulundurulduğunda, ETBİS üzerinden internet sitelerinin takibini yapmak tüketici için de yararlı olacaktır. 

Türkiye’de fikri mülkiyet haklarının korunmasından sorumlu resmi kurum olan Türk Patent ve Marka Kurumu (kısaca Türk Patent) internet sitesinde marka ve patent kayıtları yer alıyor. Bu kayıtlardan, marka veya patentin sahibi, tescil tarihi, tescil numarası, markanın veya patentin kapsadığı ürün veya hizmetler, yapılan başvurular ve geçerlilik durumu sorgulanabiliyor. 

Sitede arama yapmak için kayıt ya da giriş yapmak gerekmiyor. Ekranın sağ tarafında dikey olarak bulunan “ARAŞTIRMA YAP” butonuna basıldığında “marka”, “patent” ya da “tasarım” alanlarında araştırma yapılabiliyor.

Patiswiss markası üzerinden araştırmaya devam edecek olursak, Marka aramalarına “patiswiss” yazdığımızda şirketin ürünleri ve ürünler için tasarladığı logoların tescilleri ekrana geliyor. En sağda bulunan detay butonuna basarak markalara dair başvuru ve sonuç ayrıntılarına erişilebiliyor. 

Şirket araştırması yapmanın bir diğer yolu ise e-Devlet’i kullanmak. E-Devlet Kapısı’na giriş yapıldığında Ticari İşletme ve Sicil Sorgulama ekranı kullanılarak, Merkezi Sicil Kayıt Sistemi'nde kayıtlı bulunan firmalar içinde arama yapılabiliyor. Fakat e-Devlet üzerinden yapılacak aramalarda kelime araması kullanılmıyor. Sistemde arama yapabilmek için şirketin Mersis numarası, Vergi numarası ya da sicil numarasından birini bilmek gerekiyor. Bu aşamada Ticaret Sicil Gazetesi’ndeki ünvan sorgulama ekranı kullanılarak şirketin sicil numarası öğrenilebilir ve ardından e-Devlet üzerinden araştırma devam edilebilir.

Patiswiss kelimesi ile yaptığımız aramayla Ankara sicil müdürlüğüne kayıtlı Patiswiss Çikolata Gıda Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi’nin sicil numarasını öğrenmiştik. Bu numara ile e-Devlet üzerinden arama yaparak şirket hakkında MERSİS numarası ve vergi numarası da dahil olmak üzere çeşitli bilgilere erişilebilir. 

Şirketlerle ilgili son zamanlarda en çok konuşulan konu, vergilerini ödemedikleri iddiası. Ancak, bu iddianın oldukça katmanlı olduğunu belirtmek gerekiyor. Öncelikle, vergi ödemediği iddia edilen firmanın ana şirket mi yoksa bir yan şirket mi olduğu bilgisi önemli. Ana firmalar genellikle daha geniş bir mali yapıya sahip olup, çeşitli vergi avantajlarından yararlanabilirken; yan şirketler, özellikle kâr etmedikleri durumlarda, farklı vergi düzenlemelerine tabi olabiliyor. Ayrıca, bu alt şirketlerin kâr etmeme durumları, vergi yükümlülüklerini ve beyanlarını doğrudan etkileyebiliyor. Bu nedenle, bir şirketin vergi ödemediği iddiasını değerlendirirken, şirketin yapısı ve mali durumu gibi detayların göz önünde bulundurulması gerekiyor. 

Bazı durumlarda, firmalar 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu'na göre yatırım yaptıkları için vergi indirimi alabiliyor. Bu vergi indirimleri, şirketlerin yaptıkları yatırımları teşvik etmek ve ekonomiye katkı sağlamak amacıyla uygulanıyor. Örneğin, büyük ölçekli yatırımlar yapan veya belirli sektörlerde faaliyet gösteren şirketler, belirli koşullar altında vergi indiriminden faydalanabiliyor. Bu tür durumlarda, şirketlerin vergi ödemediği yönündeki iddialar yanıltıcı olabilir, çünkü bu firmalar yasal düzenlemeler çerçevesinde vergi avantajlarından yararlanıyor. Dolayısıyla, bir şirketin vergi yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini değerlendirirken, bu tür yasal indirim ve muafiyetlerin dikkate alınması yanlış bilginin önlenmesi için büyük önem taşıyor. Fakat bu iddiaları doğrulamak için şirketlerin resmi kanallardan vergi bilgilerinin izini sürmek pek kolay değil.

E-Devlet’in ve Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Dijital Vergi Dairesi uygulamaları içinde “E - Vergi Levhası Sorgulama” hizmeti yer alıyor. Fakat bu sorgulamayı yapabilmek için araştırılan şirketin vergi numarasının bilinmesi yetmiyor. Şirketin bağlı olduğu il ve vergi dairesi bilgilerinin de sistemde işaretlenmesi gerekiyor. Borsada işlem gören şirketlerin vergi dairesine ilişkin verilerine Kamuoyunu Aydınlatma Platformu üzerinden ulaşılabilirken diğer şirketlerin verilerine açık kaynaklardan “resmi” olarak ulaşacak bir platform bulunmuyor. Bunun sebebi ise şirketlerin ticaret sicil numarası, gelir tabloları, finansal bilgileri kamuya açık paylaşılabilen veriler olmakla birlikte vergiye ilişkin verilerin şirketin özel bilgileri sayılması.

Türk Vergi Usul Kanunu’nun “Vergi mahremiyeti” başlığını taşıyan 5. maddesine göre, mükellefin vergiye dair belge ve bilgileri gizlilik içinde kalmalı. Ancak, kanunla kurulan birlikler, meslek odaları ile kamu kurum ve kuruluşları, görevlerini yerine getirmek için mükelleflerden vergiye dair gerekli bilgileri talep edebilir ve bu bilgilerin verilmesi vergi mahremiyeti ihlali sayılmaz. Bunun dışında kalan durumlarda, mükellefin vergi bilgileri gizli tutulmalı. Yani bu madde ile şirketlerin vergiye ilişkin bilgilerinin “resmi” kanallar yoluyla araştırılmasının önü kapatılmış durumda. Yine de KAP’ta yer almayan ve dolayısıyla açıkça vergiye ilişkin verileri bulunamayan bazı şirketlerin bu bilgilerini internet sitelerindeki iletişim bölümlerinde paylaştığı görülebiliyor. 

Örneğin geçtiğimiz günlerde Trendyol’un son üç yıldır vergi ödemediğine dair bir iddia sosyal medyada geniş yankı buldu. İddiada Trendyol’un bir alt şirketi olan Trendyol Lojistik Anonim Şirketi’nin E-Vergi Levhası yayımlanmış. Trendyol’un ana ticari işletmesinin ünvanı ise, kendi internet sitesinden de görülebileceği üzere DSM Grup Danışmanlık İletişim ve Satış Ticaret A.Ş olarak geçiyor. 

Trendyol, kendi sitesinde şirketin vergi numarasını ve kayıtlı olduğu vergi dairesinin ismini eklediği için e-Vergi Levhasına kolaylıkla ulaşılabiliyor. e-Devlet üzerinden yapılan e-Vergi Levhası Sorgulama işlemi ile DSM Grup Danışmanlığa, 2021, 2022 ve 2023 yıllarında 920 milyondan fazla vergi tahakkuk edildiği görülüyor.