Aşı Karşıtı Liderlerin Esrarengiz Şekilde Öldüğü İddiası Doğru mu?

Bir Twitter hesabı tarafından paylaşılan gönderide aşı karşıtı liderlerin esrarengiz şekilde ölmesinin de aralarında bulunduğu bazı iddialar dile getirildi.

Paylaşımdaki metin şu şekilde:

Bu iddiaların farklı versiyonları çeşitli sosyal medya mecralarında paylaşılmış. Doğruluk Payı ve doğruluk kontrolü platformu Teyit de iddialar ilgili analizler yayınladı.

2015’ten beri devlet başkanlığı görevini sürdüren Tanzanya Devlet Başkanı John Magufuli 17 Mart 2021’de 61 yaşında hayatını kaybetti. Magufuli Afrika’nın en önde gelen Covid-19 şüphecisiydi ve başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere Batılı güçleri ve ilaç kartellerini salgını büyütmekle suçluyordu. Magufuli’nin ölümünden sonra aşı karşıtı liderlerin öldürüldüğüne dair yoğun bir dezenformasyon kampanyası başladı. Bu kampanya Tanzanya Devlet Başkanı Magufuli’nin yanında Fildişi Sahili Başbakanı Hamed Bakayoko, Eswatini Başbakanı Ambrose Dlamini ve Burundi Başbakanı Pierre Nkurunziza’nın da aşı karşıtı oldukları için öldürüldüklerini iddia ediyordu.

Tanzanya Devlet Başkanı Magufuli’nin ölüm nedeniyle ilgili tartışmalar hala devam ediyor. Fakat bu tartışmalar Magufuli’nin hangi doğal nedenlerden dolayı hayatını kaybettiği üzerine yoğunlaşıyor. Tanzanya’da bazı muhalif gruplar Magufuli’nin Covid-19 nedeniyle öldüğünü iddia etse de resmi kaynaklar ölüm nedeni olarak kalp sorunlarını işaret ediyor. Magufuli’nin öldürüldüğüne dair hiçbir kanıt bulunmuyor. Fildişi Sahili Başbakanı Hamed Bakayoko ise 11 Mart 2021’de kanser hastalığı nedeniyle Almanya’da hayatını kaybetti. Bakayoko’nun öldürüldüğüne dair bir kanıt bulunmadığı gibi aşı karşıtı olduğuna dair bir açıklaması da bulunmuyor. Üstelik Fildişi Sahili COVAX programı dahilinde ilk aşı alan ülkelerden biri. Covid-19 testi pozitif çıktıktan iki hafta sonra 13 Aralık 2020’de hayatını kaybeden Eswatini Başbakanı Ambrose Dlamini’nin de öldürüldüğüne dair bir kanıt olmadığı gibi ülkesinde Covid-19 önlemlerini uygulayan bir lider olarak biliniyor. Burundi Başbakanı Pierre Nkurunziza’nın 9 Haziran 2020’de kalp krizi yüzünden hayatını kaybettiği resmi kaynaklardan açıklansa da ölüm nedeninin Covid-19 olabileceği tartışması devam ediyor. Nkurunziza ülkesinde Covid-19 önlemlerini gevşek uygulamakla eleştiriliyordu.

Sonuç olarak aşı karşıtı olarak gösterilen liderlerin bazılarının aşılamayla ilgili karşıt görüşleri bulunmuyor. Eldeki kanıtlar dört liderin de doğal yollarla öldüğünü gösteriyor.

Belarus’ta ilk Covid-19 vakası 28 Şubat 2020’de başkent Minsk’te görülmüştü. Belarus Devlet Başkanı Lukashenko salgının başında Covid-19’u bir tehdit olarak görmediğini açıklarken ülkeye girişlerde karantina uygulaması başlatıldı. Temmuz 2021 itibarıyla Belarus’ta salgın sürecinde hiç tam kapanma önlemi alınmadı. Kamusal alanlarda zorunlu maske uygulamasına ise Kasım 2020’den itibaren kademeli olarak geçildi. Belarus Sağlık Bakanlığı verilerine göre Temmuz 2021 itibarıyla Belarus’ta toplam 418 bin 212 kişinin Covid-19 testi pozitif çıktı ve bunlardan 3153’ü hayatını kaybetti. Başta Birleşmiş Milletler olmak üzere birçok kuruluş Belarus’un açıkladığı verilerde anomali tespit ettiğini açıklarken kapanma önlemlerinin artırılması çağrısında bulunuyor.

Paylaşımdaki iddiada ise herhangi bir özne belirtmeden Belarus’a pandemi ilan etmesi için 94 milyon dolar teklifte bulunulduğundan bahsedilmiş. Pandemi belli bir nüfus grubunda aniden artışa geçen bir hastalığın kıtalar gibi geniş bir coğrafi alana yayılmasına atıfta bulunan bir kavram. Pandemi ilanı ise net bir yaptırımı olmasa da uluslararası kuruluşların - özellikle de Dünya Sağlık Örgütü’nün- insiyatifinde olan bir tavsiye kararı. İddia özelinde değerlendirdiğimizde Belarus’un pandemi ilan etmesi gibi elinde bulundurduğu bir kozu bulunmuyor. Küresel bir salgın olarak nitelenen Covid-19 pandemisinde mücadelenin de küresel boyutta olması gerekiyor. Bu nedenle gerek Avrupa Birliği gerekse de Dünya Bankası salgın sırasında Belarus’a çeşitli yardımlarda bulunmuş. Dünya Bankası 23 Mayıs 2020’de yayınladığı basın bildirisinde Belarus’a Covid-19 salgınıyla mücadelede ülkenin sağlık sisteminin güçlendirilmesi için 90 milyon Euro destekte bulunduğunu bildirmiş. Avrupa Birliği de Doğu Ortaklığı (Eastern Partnership) çerçevesinde Belarus’a Covid-19 salgınıyla mücadelede kullanılmak üzere 60 milyon Euro’yu bulan bir yardımda bulunmuş.

Özetle bazı uluslararası örgütler Belarus’un Covid-19 salgınıyla mücadelede sağlık sistemini güçlendirmesi için yardımda bulunmuş. Fakat bu yardımların Belarus’un pandemi ilan etmesi gibi bir şartı bulunmuyor.

Kalp ve İç Hastalıkları Profesörü olan Canan Efendigil Karatay beslenme konularında kitapları ve katıldığı televizyon programlarıyla oldukça popüler bir figür. Geçmişte uzmanlığı dışında yaptığı açıklamalar nedeniyle uzmanlık derneklerinden ve Sağlık Bakanlığı’ndan tepki görmüş ve belirli süreler meslekten men cezası almıştı. Paylaşımda sözü geçen iddia Dr. Canan Karatay’ın koronavirüs hakkında dile getirdiği grip virüsüyle farkının olmadığına dair açıklamaları nedeniyle televizyon programlarına çıkamadığı yönünde. Kısa bir araştırma sonucunda söz konusu programın CNN Türk’te 22 Şubat 2020 tarihinde yayınlanan CNN Türk Haber Masası programı olduğu anlaşılıyor. Bu programda Karatay Covid-19 ve mevsimsel grip arasında karşılaştırma yaparak salgının abartıldığı yönünde fikir beyan etmiş. Programdan geçen 18 ayın sonunda Covid-19 virüsü hakkında elde edilen bilgiler ise Karatay’ın bu fikrinin desteklemiyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre Covid-19 ve mevsimsel grip arasında birçok farklılık olmasıyla birlikle bu farklılıklardan en önemlileri Covid-19’un ikincil bulaş seviyesi ve ölüm oranının yüksekliği.

Haber Masası programı olduğu anlaşılıyor. Bu programda Karatay Covid-19 ve mevsimsel grip arasında karşılaştırma yaparak salgının abartıldığı yönünde fikir beyan etmiş. Programdan geçen 18 ayın sonunda Covid-19 virüsü hakkında elde edilen bilgiler ise Karatay’ın bu fikrinin desteklemiyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre Covid-19 ve mevsimsel grip arasında birçok farklılık olmasıyla birlikle bu farklılıklardan en önemlileri Covid-19’un ikincil bulaş seviyesi ve ölüm oranının yüksekliği

Bir Twitter hesabı tarafından paylaşılan gönderide Covid-19 ve aşıyla ilgili çeşitli iddialar dile getirilmişti. Aşı karşıtı liderler öldürülmedi. Sosyal medya platformlarından yoğun olarak dolaşan bu iddiada söz konusu liderlerin doğal yollarla ölmediğine dair en ufak bir kanıt bulunmuyor. Belarus’a pandemi ilan etmesi için 94 milyon dolar teklif edilmedi. Pandemi ilanı salgının başında Dünya Sağlık Örgütü tarafından alınan bir karar. Dünya Bankası ve Avrupa Birliği Belarus’a pandemi ilanı gibi bir şart koşmadan toplamda 150 milyon Euro destek sağladı. Dr. Canan Karatay’ın iddiası da Dünya Sağlık Örgütü’nün açıklamalarıyla çelişiyor.