Çin’de Sosyal Kredi Sistemiyle İnsanlar Puanlanacak mı?

Sosyal kredi sistemi, bireylerin sosyal davranışlarını ve finansal geçmişlerini puanlayan bir düzenleme olarak biliniyor, ancak sosyal medyada bu sistemle ilgili birçok yanlış anlama mevcut. Sistem genellikle sadece bireysel hataları cezalandıran bir araç gibi algılanıyor, oysa sosyal kredi sisteminin hedefi toplumsal ve finansal güveni güçlendirmek. Bununla birlikte, sosyal medya platformlarında sistemin kişisel hayatları aşırı derecede kontrol eden bir "distopya" gibi yansıtılması, yanlış ve abartılı yorumların yayılmasına neden oluyor. Bu da sistemin işleyişine dair ciddi bilgi kirliliği yaratıyor.

Bir Instagram hesabının 13 Eylül 2024’te paylaştığı gönderide de Çin’de uygulanacak sosyal kredi sistemi ile insanlara puan verileceği, verilen puanlara göre insanların iyi veya kötü olarak değerlendirileceği iddia edilmişti. “Çin” ve “sosyal kredi sistemi” anahtar kelimeleri kullanılarak internet taraması yapıldığında konuyla ilgili birçok makaleye rastlanıyor. Mercator Çin Araştırmaları Enstitüsü’nün (Mercator Institute for China Studies - MERICS) 2022’de yayımladığı bir araştırma yazısında sosyal kredi sisteminin yapısı detaylı bir şekilde açıklanmış. 

MERICS’in araştırmasına göre; Çin’in Sosyal Kredi Sistemi yaygın inanışın aksine, bireyleri puanlandıran kapsamlı bir sistem değil. Hayal edilen, insanların davranışlarını kaydeden ve puanlarla sosyal statülerini belirleyen bir distopyadan oldukça farklı. Sistem düşük dijitalleşmeye, bölünmüş bir yapıya sahip ve öncelikle işletmelere odaklanıyor. Bireyler için puanlama sistemleri bazı şehirlerde pilot olarak denenmiş olsa da, merkezi otoriteler bu uygulamaları eleştirmiş ve vatandaşların yasal haklarını ihlal etmemesi gerektiğini belirterek çoğunu durdurmuş. Bugün, mevcut kişisel puanlama sistemleri, havayolu sadakat programları gibi, yalnızca olumlu teşvikler sunmakta ve geniş bir kullanım alanı bulmamakta.

Sosyal kredi sisteminin asıl odak noktası ise şirketlerin denetlenmesi üzerine kurulmuş. Şirketler için derecelendirme sistemleri, risk seviyelerini belirlemeye ve denetim yoğunluğunu ayarlamaya yönelik olarak kullanılırken, bireylerin geniş çaplı bir sosyal puanlamaya tabi tutulduğu distopik senaryolar gerçeği yansıtmıyor. 

VICE’ın 2021’de yayımladığı bir yazıda, sosyal medyada sosyal kredi sisteminin internet “mem”lerine dönüşmesine puan tabanlı sistemin nasıl uygulandığı bahsedilmiş. VICE’a göre Çin'in sosyal kredi sistemi, genellikle yanlış anlaşılan ve distopik bir vatandaş puanlama sistemi olarak algılanan bir yapı olarak bilinir. Ancak gerçekte, bu sistem çoğunlukla düzenlemelere uyumu sağlamak, mahkeme kararlarını yerine getirmeyen kişileri cezalandırmak ve ticari güvenilirliği artırmak için kullanılan çeşitli programlardan oluşuyor. Puan tabanlı sistemlerin nadiren uygulandığı bu yapıda, halkın büyük bir kısmı bu programlara fazla ilgi göstermiyor, sunulan ödüller ise genellikle önemsiz bulunuyor.

Sosyal kredi sistemi hakkındaki yanlış anlamalar, özellikle Batı’daki medya ve kültürel algılarla beslenmiş, Çin’in teknolojik olarak gelişmiş ve otoriter bir ülke olarak resmedildiği bir çerçevede yaygınlaşmış. Bu memler ve yanlış bilgiler, küresel gözetim korkularına yanıt verirken, Çin’deki gerçek durum ise bu kadar kapsamlı bir kontrol sistemi değil, daha çok belirli suçların cezalandırılmasına yönelik bir mekanizma olarak işlemekte.

Sosyal kredi sistemi, ilk kez Çin Halk Cumhuriyeti tarafından geliştirilen ulusal bir kredi notu ve kara listedir. Ağırlıklı olarak işletmelere odaklanan bir sistem olan sosyal kredi sistemi, etkin bir şekilde işleyebilmesi, bireylerin ve devlet kurumlarının izlenebilmesi ve güvenilirlik açısından değerlendirilebilmesi için bir kayıt sisteminin kurulmasını gerektirir. 

Sosyal kredi sistemi, Çin’deki finansal kredi derecelendirme sisteminin bir uzantısıdır. Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu (NDRC), Çin Halk Bankası (PBOC) ve Yüksek Halk Mahkemesi (SPC) tarafından yönetilen sistem, işletmeler, devlet kurumları, bireyler ve sivil toplum kuruluşları için kredi derecelendirme işlevini standartlaştırmayı ve mali ve sosyal değerlendirmeyi gerçekleştirmeyi amaçlıyordu. Çin hükümeti, sistemle toplumda güveni artırmayı ve gıda güvenliği, fikri mülkiyet hırsızlığı ve finansal dolandırıcılık gibi konularda işletmeleri düzenlemeyi hedefliyordu. 

Fakat sisteme yönelik eleştiriler de geldi. Sistemde, çeviri hataları, sansasyonel, çelişkili bilgiler ve kapsamlı analiz eksikliği nedeniyle medyada büyük miktarda yanlış raporlama ve kavram yanılgısı oluşturmuştur. Bu yanılgılara örnek olarak, Çin vatandaşlarının sistem tarafından atanan sayısal bir puana göre ödüllendirilip cezalandırıldığı, kararlarının yapay zekâ tarafından alındığı ve Çin vatandaşlarını sürekli olarak izlediği şeklindeki yaygın kanılar yer alır.