Türkçede “Arkadaş” Kelimesi, Türklerin Savaş Sırasında Sırtlarını Dayadıkları “Arka-Taş”tan mı Geliyor?

Sosyal medyada, kelimelerle ilgili doğruluğu sorgulanmayan açıklamaların hızla yayılması yaygın bir virallik sebebidir. Bu durum, halk etimolojisi olarak bilinen, kelimelerin orijinal kökeni yerine ses benzerliği ya da yanlış çıkarımlarla anlamlandırılması fenomeniyle açıklanabilir. Halk etimolojisi, kulağa doğru gelen ama dilbilimsel temeli olmayan açıklamalar sunar ve bu yanlış anlamlar geniş kitlelere hızla ulaşarak daha fazla insan tarafından kabul edilebilir hale gelir. Bu kabulun hızlı olmasının sebebi ise açıklamaların insanlar tarafından ‘’mantıklı’’ olarak kabul edilmesidir. Bu bağlamda paylaşılan ‘’Arkadaş’’ kelimesinin etimolojik kökeninin ‘’Arka-Taş’’ olduğuna dair iddia halk etimolojisine dair iyi bir örnek.

Kelimenin kökeninini araştırmak için etimolojik sözlüklere başvurulabilir ve kelime, internetteki çeşitli internet tabanlı ve akademik sözlükler aracılığıyla araştırılabilir. İnternet aramasıyla ulaşılabilen ilk kaynaklar kontrol edildiğinde; sözcüğün “arka” ve “daş” sözcüklerinin birleşmesinden ortaya çıktığı görülüyor. Türkçede “-daş”, iki insanın ortak bir şeyi paylaştığını gösteren bir ek. Yoldaş, kardeş, adaş ve yurttaş gibi kelimeler aynı ekle türetilerek oluşmuşlar. 

Basit bir etimolojik sözlük taraması ile internette yeterli sayıda sözlük bulunabiliyor. Kelimenin kökeninin peşine gerek internet tabanlı sözlükler ve akademik sözlükler aracılığı ile düşülebilir. İnternet aramasında ulaşılabilen ilk kaynaklar kontrol edildiğinde sözcüğün “Arka+Daş” sözcüklerinin birleşmesinden ortaya çıktığı görülüyor. Türkçede “-daş”, iki insanın ortak bir şeyi paylaştığını gösteren bir ek. Yoldaş, kardeş, adaş ve yurttaş gibi kelimeler aynı ekle türetilerek oluşmuşlar. 

Arkadaş kelimesinin kökenini akademik kaynaklardan da doğrulamak için çeşitli etimolojik sözlüklere başvurularak araştırma derinleştirilebilir. Bu kaynakların çoğuna, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi'nin arama çubuğuna "Türkçe etimolojik sözlük" yazılarak ulaşılabiliyor. Erişilen sözlüklerden de kelimenin “arka” ve “daş” sözcüklerinden geldiği doğrulanabiliyor.

“-daş” ekinin kullanımını anlamak için diğer Türk dillerine de bakılabilir. Pamukkale Üniversitesinin hazırladığı sözlük ise bu kontrol için güzel bir kaynak. Arkadaş kelimesinin eş anlamlısı olan Yoldaş kelimesi üzerinden yürütülen bir sözlük araştırmasında, ekin Kazakça ve Azerbaycan Türkçesinde de kullanıldığı görülüyor. Kazakçada Yoldaş kelimesi “Jol(yol)”+“daş” üzerinden türetilirken Azerbaycan Türkçesinde “Yol”+”Daş” üzerinden türetiliyor.