Yazar:
Gül Hür
Gül Hür
Kayyum Belediyeciliği Hayatımıza Nasıl Girdi?
Kayyum kavramı Türkiye’de ilk olarak yasal ve mali sorunlar nedeniyle geçici olarak atanan yasal temsilcileri ifade eden bir anlam taşımaktaydı. Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre kayyım/kayyum, belli bir malın yönetilmesi veya belli bir işin yapılması için görevlendirilen kimse anlamına geliyor. Bu kavram, özel hukuk çerçevesinde bir kişinin mal varlığına veya bir kurumun yönetimine geçici olarak atanmış temsilciyi ifade ediyordu. Özellikle özel şirketlerde, vakıflarda, derneklerde veya miras gibi kişisel varlık anlaşmazlıklarında varlıkların veya yönetimin yargı kararıyla güvence altına alınması amacıyla kayyum atamaları yapılırdı. Kayyum atama, Medeni Kanun’da da kullanılan bir kavram. Kanunda ergin olmayan çocuklar ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklere kayyum atanmasına dair maddeler mevcut. 2016 öncesinde belediyelere kayyum atanmasıyla ilgili ise herhangi bir uygulama veya örnek bulunmuyor. Belediyelerin denetimi ve gerektiğinde cezai işlemler, seçilmiş yöneticiler üzerinde doğrudan bir yargı yoluyla gerçekleştiriliyordu.
Kayyum kavramının belediye yönetimine girmesindeki kritik tarih ise 15 Temmuz 2016. 15 Temmuz darbe girişimini takip eden günlerde, yaşanan bu olağanüstü olaya karşı olağanüstü önlemler alınmaya başlandı. Farklı başlıklarda birbiri ardına Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) çıkartılarak darbe girişimi ile ilgili olabilecek her türlü kişi ve kuruma karşı hızla önlem alınması amaçlanmıştı. Ancak KHK’ların olağan dönemlerde de uygulanmaya devam edilmesi ve bazı uygulamaların anayasal sınırları aştığı iddiası, başta muhalefet olmak üzere kamuoyunda tepkilere yol açtı. Kayyum belediyeciliği de bu dönemin bir ürünü olarak siyaset sahnesine girmiş oldu.
Belediyelere kayyum atanması tartışmaları, ilk olarak 2016 yılının Ağustos ayında, 411 sayılı torba yasa kapsamında gündeme gelmişti. Ancak TBMM’de yapılan görüşmelerde belediyelere kayyum atanmasına ilişkin madde torba yasadan çıkarıldı. Fakat aynı yılın Eylül ayında çıkartılan bir KHK ile belediyelere kayyum atanması resmen hayata geçirildi. 1 Eylül 2016 tarihli 674 sayılı KHK ile yapılan düzenlemede, terör ya da terör örgütlerine yardım ve yataklık suçu sebebiyle hakkında soruşturma açılan ve görevden uzaklaştırılan belediye başkanı veya başkan vekili ya da meclis üyesinin yerine ilgili makamlarca görevlendirme yapılacağı belirtildi. Bu kayyum atama usulü, sonrasında yasalaşarak Belediye Kanunu’nun 45. maddesinde ek fıkra olarak yerini aldı.
O günden bu yana Türkiye’de belediyelere atanan kayyumlar, demokratik değerlerin zedelenmesine ve seçmen iradesinin ihlal edilmesine dair geniş çapta bir tartışma konusu haline geldi. “Kayyum belediyeciliği” ise Türkiye siyasetinde yer etmiş kavramlardan biri olarak gündemde kalmaya devam ediyor.
2014

30 Mart 2014 - 31 Mart 2019 Yerel Seçimleri Arası Dönemde Kayyum Atamaları

30 Mart 2014 seçimleri sonrasında Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) 3’ü büyükşehir olmak üzere (Diyarbakır, Mardin ve Van) toplam (il, ilçe ve belde) 102 belediye başkanlığı kazanmıştı. BDP’nin kazand
30 Mart 2014 seçimleri sonrasında Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) 3’ü büyükşehir olmak üzere (Diyarbakır, Mardin ve Van) toplam (il, ilçe ve belde) 102 belediye başkanlığı kazanmıştı. BDP’nin kazandığı büyükşehir belediyelerinin seçim öncesindeki son nüfus sayımlarına göre nüfusları 1.635.048 (Diyarbakır), 1.085.542 (Van) ve 788.996 (Mardin) olmak üzere toplam 3.509.586 idi. Büyükşehirlerin dışında kalan belediyelerin toplam nüfusu ise yaklaşık 3.149.994 idi. Ancak İçişleri Bakanlığı, 11 Eylül 2016 yayımladığı bir duyuru ile içlerinde 1’i MHP’li, 3’ü AKP’li ve geri kalanları BDP’li belediye olmak üzere toplam 28 belediyeye kayyum atandığını açıkladı. Bu süreçte, 2019’un 31 Mart’ına kadar toplamda 3 büyükşehir, 7 il, 62 ilçe ve 23 belde olmak üzere 95 belediyeye kayyum atandı. Bu da 2016-2019 arası yaklaşık 6 milyon kişinin seçtiği belediye başkanı tarafından yönetilmediği anlamına geliyor.
11 Eylül 2016 ile 31 Mart 2019 arasında hangi tarihte hangi belediyeye kayyum atandığını eksiksiz bir şekilde belirlemek ise oldukça zor. Siyasi partilerin veya sivil toplum kuruluşlarının kayyum yönetimi ile ilgili çeşitli raporları bulunmakla birlikte açık kaynaklar üzerinden kayyum atanan belediyelerin eksiksiz bir listesine ulaşılamıyor. Ancak arama motoru üzerinden tarih bazlı yapılacak bir basın taraması ile tahmini bir liste oluşturulabiliyor. Bunun dışında bazı haber kuruluşları da yıllık değerlendirmelerinde dönem dönem kayyum raporları yayımlamış. Neredeyse her gün bir büyükşehir, il, ilçe veya belde belediyesine kayyum atandığının haberi yapıldığından bu dönemi dikkatlice takip etmek hayli zor.
2019

31 Mart 2019 Yerel Seçimleri Sonrası 

31 Mart 2019 yerel seçimlerine, Halkların Demokratik Partisi (HDP) olarak katılan Kürt siyaseti, bir önceki seçimdeki başarısının yalnızca yarısını koruyarak 3’ü büyükşehir olmak üzere (Diyarbakır, Mardin, Van) toplamda 65 belediye kazandı. Yerel seçimlerin ardından ilk kayyum ataması, seçimden 141 gün sonra, 19 Ağustos 2019’da HDP’nin kazandığı üç
31 Mart 2019 yerel seçimlerine, Halkların Demokratik Partisi (HDP) olarak katılan Kürt siyaseti, bir önceki seçimdeki başarısının yalnızca yarısını koruyarak 3’ü büyükşehir olmak üzere (Diyarbakır, Mardin, Van) toplamda 65 belediye kazandı. Yerel seçimlerin ardından ilk kayyum ataması, seçimden 141 gün sonra, 19 Ağustos 2019’da HDP’nin kazandığı üç büyükşehir belediyesine yapıldı. Diyarbakır (1.756.353), Van (1.136.757) ve Mardin’in (838.778) seçimlerden önceki güncel nüfus sayımları göz önüne alındığında toplam 3.731.888’lik bir nüfus HDP’li büyükşehir belediye başkanları tarafından yönetiliyordu. 19 Ağustos 2019’dan 31 Mart 2024’teki yerel seçimlere kadar geçen 1.686 gün boyunca 3.731.888 kişi kendi seçtiği belediye başkanı tarafından yönetilmedi.
Bu tarihten itibaren kayyum atanan belediyelerin listesini tutabilmek ise bir önceki dönemde olduğu gibi oldukça zor. Tarih aralığı girilerek arama motoru üzerinden yapılan bir medya taraması ile ulaşabildiği kadarıyla 2 Mart 2021 tarihine kadar kayyum atanan belediyelerin listesi şöyle:
Show more

2020 yılının Ekim ayına gelindiğinde bazı medya platformları 4 ilçe ve 2 belde olmak üzere HDP’nin kayyum atanmamış 6 belediyesi kaldığının haberini yapmıştı. Sayılan belediyeler şöyle idi: Ağrı’nın Patnos, Diyarbakır’ın Çınar, Erzurum’un Karaçoban ve Şırnak’ın Silopi ilçeleri ile Şırnak’ın Balveren ve Adıyaman’ın Kömür beldeleri. Ancak yukarıdaki listeden anlaşılacağı gibi Karaçoban Belediyesi’ne de bu haber yapıldıktan sonra, 2 Mart 2021 tarihinde kayyum atanmış.
Özetle 2019 yerel seçimlerinde HDP’li belediye başkanları tarafından yönetilen büyükşehirlerin toplam nüfusu 3.731.888 ve diğer il, ilçe ve belde belediyelerinin yönettiği nüfus ise toplam yaklaşık 2.571.928 idi. Yani HDP’li belediyeler altında yönetilen nüfus toplam 6.303.816 iken bunların yaklaşık 282.921 kadar nüfusuna kayyum atanmamış ve 2019-2024 arası, bir önceki döneme benzer bir şekilde yaklaşık 6 milyon kişi seçtiği belediye başkanı tarafından yönetilmemişti.
2024

31 Mart 2024 Sonrası

31 Mart 2024 seçimlerinden sonra ise sürpriz bir gelişme yaşandı ve Cumhuriyet Halk Partili belediye başkanının galip geldiği Esenyurt Belediyesi’ne kayyum atandı. Son verilere göre Esenyurt Belediyesi’nin nüfusu 978.007 id
31 Mart 2024 seçimlerinden sonra ise sürpriz bir gelişme yaşandı ve Cumhuriyet Halk Partili belediye başkanının galip geldiği Esenyurt Belediyesi’ne kayyum atandı. Son verilere göre Esenyurt Belediyesi’nin nüfusu 978.007 idi. Yani 31 Ekim 2024 tarihinden bu yana yaklaşık 1 milyon kişi seçtiği belediye başkanı tarafından yönetilmiyor.
Esenyurt Belediyesi’ne kayyum atanması ile ilgili tepkiler devam ederken 4 Kasım 2024 tarihinde DEM Partili Mardin Büyükşehir Belediyesi ile Batman İl ve Urfa-Halfeti ilçe belediyelerine kayyum atandı. Mardin’de 888.875, Batman 491.811 ve Halfeti 46.312 olmak üzere toplam 1.426.998 kişi, 4 Kasım 2024 tarihinden bugüne kadar seçtiği belediye başkanı tarafından yönetilmiyor.
2024 yerel seçimlerinden bugüne gelindiğinde seçtiği belediye başkanı tarafından yönetilmeyen toplam nüfus ise 2.5 milyona yakın.