Savaşın Ekonomik Boyutu: Doğal Gaz ve Emtia Kaynakları

24 Şubat 2022’de Ukrayna topraklarında askeri müdahaleye başlaması ile ABD ve Avrupa’nın etkili ekonomik yaptırımlarına uğrayan Rusya, Avrupa özelinde ve dünya genelinde en önemli enerji kaynağı ve hammadde tedarikçilerinden biri. Askeri müdahale ile aynı gün, Avrupa’nın gaz fiyatlarında %60 oranında artışa ve brent petrol fiyatlarının 2014’ten bu yana ilk defa 100 doların üzerine çıkışına şahit olması ile Rusya’nın enerji piyasalarında oynadığı kritik rol bir kez daha hissedildi.

Dünya doğal gaz rezervlerinde ilk ve petrol tedarikinde ikinci sırada yer alan Rusya’nın enerji ve emtia akışının sürekliliğindeki kritik önemi, dünyanın en sık kullandığı enerji yakıtlarının halen petrol, doğal gaz ve kömür olduğunun tekrar hatırlatılması ile kavranabilir. BP Enerji İstatistikleri’nin 2021 raporu, tüketim miktarlarını sunmanın yanında üretimin gerçekleştirilmesi için kritik gereklerden biri olan elektriğin de halen çok büyük bir oranda kömürden elde edildiğini göstermekte.

UNCTAD verilerine göre Rusya, dünyada kömür ihracatında üçüncü, nikelde ve paladyumda birinci, platin ve alüminyumda ikinci, demir ve çelikte beşinci sırada yer alıyor. Rusya ve Ukrayna, ayrıca dünyanın neon ihtiyacının %50’sinden daha fazlasını karşılıyor.

Bloomberg Index’ten yararlanan GeoEconomics Center’ın hazırladığı tablo, çatışmaların başlangıcından bu yana kömür ve nikel fiyatları yaklaşık iki katına çıkarken diğer önemli metallerin fiyatlarında yaşanan yükselişin devam ettiğini gösteriyor.

Rusya, etkisi altında olduğu ekonomik yaptırımların önemli belirleyicilerinden olan Avrupa’nın enerji ihtiyacının en önemli tedarikçilerinden biri. 2020 verilerine göre Avrupa’nın doğal gaz, katı fosil yakıtlar ve petrol ürünlerini ithal ettiği en büyük partneri Rusya’ydı. 

Türkiye’nin de bu anlamda Rusya’ya duyduğu bağlılığın Avrupa’nın durumundan çok farklı olduğu söylenemez. Rusya’nın enerji koridorlarına ve Orta Doğu ile konumuna dayanarak enerji üretici ve tüketicileri arasında doğal bir köprü oluşturan Türkiye’nin, doğal gaz ihtiyacını karşılayan partnerleri arasında birinci, katı fosil yakıtlar ve petrol ürünlerinde ise ikinci sırada Rusya yer alıyor.

Yine de, dünyanın Rusya’ya duyduğu bu ihtiyacın tek taraflı olduğunu söylemek mümkün değil. Rusya, ihracatının oldukça büyük bir kısmını enerji ile yaptırım gücünü oluşturan fosil yakıtlara bağlamış durumda. İhracatını gerçekleştirdiği en büyük pazarlardan biri ise Avrupa. Rusya mevcut durumda Avrupa’nın doğal gaz ihtiyacının üçte ikisini, benzin ihtiyacının ise %30’unu karşılıyor. 

Rusya’nın Avrupa’ya gaz iletiminde en sık kullandığı koridorlar; Nord Stream, Yamal, Ukrayna ve TürkRotası. Ekonomik yaptırımlar çerçevesinde ABD, 8 Mart 2022’de Rusya’dan petrol, likit doğal gaz ve kömür ithalatını yasaklarken Avrupa, Rusya-Almanya arasında enerji akışı güzergahlarından biri Nord Stream II’yi askıya alıyor ve Rusya’dan gaz akışının önemli bir kısmını kısa bir süre içinde sona erdirmeyi hedefliyor. Yaptırımların önemli bir kısmı, şimdilik enerji akışını sekteye uğratmayacak ek maddeler içeriyor ve Rusya, henüz bu akışı kesecek bir hamlede bulunmuş değil. Rusya’dan Avrupa’ya doğal gaz akışında süreç boyunca değişim, Bruegel’in hazırladığı göstergeden takip edilebilir durumda.

Veriler, Rusya’nın doğal gazına alternatif olarak, daha uzak bölgelerden gaz transferini mümkün kılan sıvılaştırılmış doğal gaz ithalatının Avrupa’da geçtiğimiz yıla nazaran daha yüksek oranlarda gerçekleştirildiğini de ortaya koyuyor.

Rusya’nın Ukrayna topraklarına müdahalesi, başta Avrupa olmak üzere Rusya’nın Ukrayna politikalarından hoşnut olmayan ve enerji kaynaklarının önemli bir bölümünde Rusya’ya bağlı olan pek çok ülkeyi, enerji kaynakları adına tekrar düşünmeye sevk ediyor. Rusya’nın enerji tedarikçisi rolüne karşı alınacak önlem ve olası yeni yollar, Avrupa’da enerji fiyatlarının yükselme riskini ve hali hazırda süregiden doğal gaz fiyatları krizinin büyük oranda artması riskini barındırıyor. Mevcut durum, artan gaz ve emtia fiyatlarının yüksek elektrik fiyatlarına evrilmesini, enflasyonu tetikleyici bir baskı oluşturmasını, üretim üzerinde olumsuz etkisi kadar hane içi satın alım gücünün düşmesini tetikleyebilir. Savaşın sürmesi halinde dünyanın en önemli enerji ve hammadde sağlayıcılarından biri olan Rusya’nın alacağı konum, bu haliyle küresel ekonominin şekillenmesi ve mali-destekleyici politikaları sürdürülebilir olmayan ülkelerin refah düzeyi adına büyük bir öneme sahip.