Paylaşımdaki Sağlık ve Diyanet Verileri Karşılaştırması Doğru mu?

Bir Facebook kullanıcısı tarafından 11 Eylül 2023’te yapılan bir paylaşımda bazı başlıklar altında sağlık ve Diyanet verileri karşılaştırılmış. Diyanet’in bütçesi 12 milyar ₺ iken Sağlık Bakanlığı’nın bütçesinin 2.7 milyar ₺; doktor sayısı 107.000 iken imam sayısının 275.000; hastane sayısı 1.250 iken cami sayısının 85.000; doktor açığı 105.000 iken imam fazlasının 115.000 ve her yıl 9.000 doktora karşın 60.000 imamın mezun olduğu iddia edilmiş.

İddia, daha önce farklı sosyal medya hesapları tarafından da paylaşılmıştı.

Bu analizde, iddiada yer alan beş farklı başlıkta diyanet veya din hizmetlerine bağlı veriler ile sağlık hizmetlerine dair verilerin doğruluğunu kontrol edeceğiz. Verileri paylaşırken küsuratlı ve özellikle beş haneden büyük sayıları yukarı yönlü yuvarlayarak metne yazdığımızı belirtmekte fayda var:

Diyanet İşleri Başkanlığı’na ayrılan ve başkanlığın harcadığı bütçe Türkiye siyasetinin gündemini her dönem yakından ilgilendiren bir konu. Diyanet’in bütçesi ve harcamaları ile diğer bazı bakanlıkların bütçeleri sık sık karşılaştırılarak genel bütçede Diyanet’e ayrılan payın yüksekliğine itirazlar her zaman kamuoyunda geniş yer buluyor. Geçtiğimiz günlerde de bazı medya kuruluşları tarafından Diyanet’in harcamaları ele alınmış ve Diyanet’in 2023 bütçesinin %80’inden fazlasını harcadığı ortaya çıkmıştı. Doğruluk Payı’nda yayınlanan bazı analizler de kamuoyunda tartışma yaratan benzeri konulara odaklanıyor.

Paylaşımda yer alan ilk iddiada Diyanet İşleri Başkanlığı ve Sağlık Bakanlığı’nın bütçeleri karşılaştırılıyor. İddiaya göre Diyanet’in bütçesi Sağlık Bakanlığı’nın bütçesinden dört kat fazla. Bütçe karşılaştırmasını yapmak için öncelikle bakanlıklara 2023 yılı için teklif edilen bütçe meblağlarını incelemek gerekiyor. Ekim 2022’de yayınlanan 2023 yılı bütçe gerekçesinde Sağlık Bakanlığı için öngörülen bütçe 293 milyar ₺ iken Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bütçesi 36 milyar ₺ olarak belirlenmiş. Yani 2023 yılı bütçesine baktığımızda bu iddianın yanlış olduğunu görüyoruz.

İki bakanlığın önceki yıllardaki bütçelerini karşılaştırarak bu karşılaştırmaya devam edebiliriz. Bir önceki yılın, yani 2022'nin yılı bütçe harcamalarına baktığımızda Sağlık Bakanlığı’nın 180 milyar ₺, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın ise 24 milyar ₺ harcama yaptığını görüyoruz. Önceki yılın bütçe gerçekleşmelerinde de Sağlık Bakanlığı’nın harcadığı bütçenin Diyanet’in bütçesinin neredeyse sekiz katı olduğunu görüyoruz.

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bütçesi kadar tartışma konusu yaratan bir diğer başlık da Diyanet’in personel sayısı. Çeşitli medya kanalları ve sosyal medya hesapları üzerinden Diyanet’in personel sayısındaki artış veya fazlalık ile ilgili haberlere sık sık rastlamak mümkün. Öyle ki Diyanet İşleri Başkanlığı 21 Şubat 2021’de yayımladığı bir basın açıklamasında 2020’de Diyanet’in personel sayısının arttığına dair iddiaların gerçeği yansıtmadığını belirtmiş.

Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2021 Haber Bülteni’ne göre, 2021 yılı toplam hekim sayısı 184.000 olarak açıklanmış. 31 Aralık 2022 İtibariyle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın toplam personel sayısı 142.000 olarak bildirilmiş. İstatistiki bölge birimleri sınıflamasına ve kadrolarına göre personel sayısı (Müftülükler) verisini incelediğimizde 2022 yılı Türkiye geneli Diyanet’e bağlı personel içinde imamların sayısının 80.000 olduğunu görüyoruz.

Yine Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2021 Haber Bülteni’ne göre, 2021 yılında 1.547 hastane aktif olarak hizmet vermiş. 31 Aralık 2022 İtibariyle Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından açıklanan istatistiklere göre ise 2022 yılındaki cami sayısı 90.000. İddiada paylaşılan sayılarla Sağlık Bakanlığı ve Diyanet İşleri Başkanlığı istatistikleri birbirine yakın olduğu için bu iddia doğru.

Yıllardır çeşitli medya platformları Türkiye’deki doktor açığı için 80.000 ile 100.000 arasında değişen sayılardan bahsediyor. Son dönemde doktor açığına dair yapılan haberlerin bir kısmında kaynak olarak OECD’nin Health Workforce Policies in OECD Countries: Right Jobs, Right Skills, Right Places başlıklı bir raporuna başvurulmuş. Ancak bu rapor 2016 yılının Mart ayında yayınlanmış ve raporun özetinde Türkiye’deki doktor açığına dair bir veriden bahsedilmiyor. Bu nedenle doktor açığı ile ilgili kesin bir veriye ulaşmak mümkün görülmüyor.

115.000 imam fazlası olduğu iddiası ise yukarıda belirtilen Diyanet verilerine göre Türkiye’deki toplam imam sayısının 80.000 olması dolayısıyla yanlış.

2021-2022 akademik yılında yükseköğretim kurumlarından toplam 905.000 kişi mezun olmuş. Diploma alanlardan 774.000’i devlet üniversitelerinden, 128.000’i vakıf üniversitelerinden, 3.000’i vakıf meslek yüksekokullarından mezun oldu. 2022-2023 öğretim yılı yükseköğretim istatistiklerinin eğitim birimlerine göre mezun sayılarını incelediğimizde ise karşımıza aşağıdaki tablo çıkıyor:

Yükseköğretim Kurumu tarafından paylaşılan veriler incelendiğinde 17.000 İlahiyat ve 3.500 İslami İlimler Fakültesi olmak üzere İslam eğitimi ile ilgili bir bölümden 20.500, Tıp Fakültesi’nden mezun olan toplam öğrenci sayısının ise 15.000 olduğu görülüyor. Bu verilerdeki toplam mezun sayısı, ilgili fakültelerin önlisans, lisans, yükseklisans ve doktora mezunları toplanarak hesaplanıyor. Yalnızca lisans mezun sayısına baktığımızda da ilgili fakülteler arasındaki karşılaştırmanın değişmediğini belirtmekte fayda var.

İddianın bu kısmını değerlendirirken not düşülmesi gereken bir diğer husus ise Türkiye’de imam olmanın şartları. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yayımlanan mevzuata göre imam-hatiplik giriş sınavına başvurabilmek için İmam Hatip Lisesi mezunu veya üstü dini öğrenim düzeyine sahip olmak, imam-hatiplik yapmaya mani bir engeli bulunmamak ve KPSS’den Başkanlıkça belirlenen puanı almış olmak şartları aranıyor. Dolayısıyla imam olmak için yüksek öğretim mezunu olmaya gerek yok. Ancak iddiada mezuniyetle ilgili bir veri yer aldığından Tıp Fakültesi ile eşit seviyede olması için İlahiyat ve İslami İlimler Fakülteleri karşılaştırması yapıldı.

Bir Facebook hesabı tarafından 11 Eylül 2023’te yapılan bir paylaşımda Diyanet İşleri Başkanlığı ve Sağlık Bakanlığı ile ilgili çeşitli veriler karşılaştırılmış ve her alanda Diyanet’e yapılan yatırımın daha yüksek olduğu iddia edilmişti. Paylaşımda yer alan iddiayı beş başlıkta inceleyerek yalnızca hastane ve cami sayısı verilerinin doğru olduğu sonucuna ulaştık. İddiada yer alan diğer veriler yanlış olmakla birlikte kamuoyunda sık sık yer bulan Diyanet ve din işleri ile ilgili harcamaların, İçişleri Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Ticaret Bakanlığı gibi önemli bütçelere sahip olması öngörülen diğer bakanlıklardan çok daha fazla olduğu görülüyor.