Türkçede “Gavat” Kelimesi İran Şahı 1.Kavad’tan mı Geliyor?

→ Türk Dil Kurumu ve diğer kaynaklara göre Türkçedeki “Gavat” kelimesinin kökeni Arapça “Kavvad” ya da ‘Qawwad’ kelimesine dayanıyor. 

→ Sasani Şahı Kavad’ın ismi Keyani hanedanının ilk hükümdarı Kavi Kavata'dan türetilmiş. Kavi Kavata Türkçe’de Keykubad olarak biliniyor. 

İnternette yaygın olan yanlış bilgi türlerinden biri de kelimelerin etimolojik kökenleri ile ilgili kasıtlı veya kasıtsız yapılan uydurma açıklamalar. Genellikle aralarında birkaç harf farklılığı olan kelimelerin kökenlerinin benzer olduğuna dair iddialara farklı platformlarda rastlamak mümkün. Dilbilimde "yalancı kökteş (false cognate)" olarak bilinen kelimeler ise bu tür uydurmalara en fazla maruz kalan kelimeler oluyor. Yalancı kökteş kelimeler benzer hatta aynı ses veya anlam taşıması sebebiyle eş asıllı gibi görünen ancak farklı kökenlere sahip sözcük çiftlerine verilen isim. Söz konusu iddiada da Türkçede fuhuşa aracılık eden kişi anlamında kullanılan "Gavat" kelimesinin kökeninin Sasani İmparatoru I. Kavad'tan geldiği öne sürülmüş. Bunun nedeni olarak da I.Kavad’ın halkı perişanlık içindeyken dışarıdan gelen göçmenlere bedava hizmet ettiği ve eğer aynı dinden ise onlara ülkesinin kızlarını sunduğuna dair bir bilgi gösterilmiş.  

Öncelikle basit bir internet araştırmasıyla I. Kavad’ın 488-531 yılları arasında Sasani İmparatorluğu Şahı olduğunu doğrulamak mümkün. Kaynaklara göre Sasani Şahı I. Firuz tarafından oğluna verilen Kavad ismi Şehname destanında Keyani hanedanının ilk hükümdarı Kavi Kavata'dan türetilmiş. Kavad ismi ise Arapçaya Qubath, Yunancaya ise Kabates olarak geçmiş. Türkçe kaynaklarda da Keyani hanedanı ilk hükümdarı Kavi Kavata, Keykubad olarak bilinir. Bu bilgiyle aslında Kavad isminin Türkçeye Arapçadaki sese benzer şekilde Kubad olarak geçtiği anlaşılıyor. 

Türkçede "gavat" kelimesinin kökeniyle ilgili farklı açıklamalar olsa da ortak kanı kelimenin Arapçadan alındığı yönünde. Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre kelime Arapça ‘Kavvad’ kelimesinden, Nişanyan Sözlük'te ise kelimenin ‘Qawwad’ versiyonundan geldiği belirtilmiş." Arapça sözlüğüne danışıldığında da "qawwad" kelimesi fuhuşa aracılık eden kişi anlamına geliyor.

Bu bağlamda, Türkçe’ye Kavat/Gavat kelimesinin Farsçadan olan Kavad kelimesinden değil, Arapça’dan, kwd kökünden türetilmiş pezevenk ve fuhuşa yönlendiren gibi anlamları olan Qawwad/Kavvad kelimesinden geçtiği sonucuna varılabilir. 

Paylaşımda köken iddiasını güçlendirmek için I. Kavad’ın dışarıdan gelen göçmenlere bedava hizmet ettiği ve aynı dindense ülkesinin kızlarını sunduğuna dair bir bilgi de eklenmişti. Sosyal medya platformları üzerinde yapılan bir araştırma köken iddiasının 2013’ten bu yana dolaşımda olduğunun fakat I. Kavad’a atfedilen özelliklerin değiştiğini gösteriyor. I. Kavad dönemiyle ilgili kaynaklar tarandığında dışarıdan gelen göçmenlere bedava hizmet verdiğiyle ilgili bir bilgi yok. Bu bilginin Türkiye’ye gelen Suriyeli sığınmacı gündemine  atfen eklenmiş olması yüksek ihtimal. Fakat diğer bilgi Kavad’ın özellikle ilk hükümdarlık dönemine damgasını vuran ve tarihte çok tartışmalı bir figür olmasına neden olan “serbest” politikalarına göndermede bulunuyor. 

Tarihsel kaynaklar birbirinle uyumlu olmasa da I. Kavad’ın 488-496 arasındaki ilk taht döneminde proto-sosyalist olarak tanımlanacak bazı politikaları uyguladığını yazar. Bu politikalar kıskançlık, öfke ve açgözlülüğün yok edilmesi için ortak mülkiyet ve servetin dağıtılmasını hedefleyen sosyal reformları içerirken bazı kaynaklar bu politikalarda kadınların da ortak mülkiyet içine dahil edildiğini belirtiyor. O dönemde İran’da kurumsallaşmış Zerdüştlük inancına uygun olmayan ve Sasani aristokrasisini rahatsız eden bu uygulamalar Kavad’ın tahttan indirilmesine ve komşu Eftalitlere sığınmasına neden oldu. 498’de Kavad tekrar tahta geçti. Fakat ikinci döneminde bu tür uygulamalara devam etmedi. Bazı kaynaklarda Kavad’ın ilk dönemindeki uygulamalarına heterodoks düşünceleriyle tanınan bir din adamı olan Mazdek’in ön ayak olduğu da belirtiliyor. Dönemle ilgili kaynakların kurgu hikayelere dayanıyor olması Kavad dönemindeki gelişmelerin ve aktörlerin net bir şekilde bilinmesini zorlaştırıyor. Kavad’ın ilk dönemini Sasani aristokrasisiyle mücadelesi olarak okuyan ve Mazdek’in Kavad’ın ikinci dönemindeki değişimini aklamak için kurgulanmış bir karakter olduğunu savunan tarihsel yorumlar da mevcut. 

Sonuç olarak, I. Kavad ile ilgili belirtilen bilgilerin bir kısmının tarihsel bir arka planı var. Zaten iddianın dile getirildiği ilk paylaşımlarda bu bilgiler üzerinden köken ilgili kurulmuş. İddia daha önce doğruluk kontrolü platformları Malumatfuruş ve Doğrula tarafından da analiz edilmişti.