Video ABD’de Yayılan Zombi Geyik Hastalığını mı Gösteriyor?

→ Paylaşımdaki video zombi geyik hastalığına yakalanmış bir geyiği göstermiyor. Video kesiti 2016 Güney Kore yapımı “Busanhaeng” (Zombi Ekspresi) filminden alınmış. 

→ Zombi geyik hastalığı olarak bilinen “Chronic Wasting Disease”’in (CWD - Kronik Zayıflama Hastalığı) ileri safhalarında ciddi kilo kaybı, koordinasyon eksikliği, salya akması, gözlerde donuk bakışlar ve insanlardan ve yırtıcılardan korkmama gibi semptomlar gelişebiliyor. 

→ CWD'nin insanlara bulaştığına dair doğrudan bir kanıt yok ve çoğu çalışma zoonotik riskin çok düşük olduğunu gösteriyor. Fakat hastalığa sebep olan prionların uyum kapasitesi, bulaşıcılığı ve kalıcılığı bu konudaki endişeleri artırıyor.

22 Aralık 2023 tarihinde Guardian’ın sitesinde yayınlanan “Zombie deer disease’ epidemic spreads in Yellowstone as scientists raise fears it may jump to humans” başlıklı haber Yellowstone Milli Parkı'nda "zombi geyik hastalığı" olarak da bilinen Chronic Wasting Disease (CWD) hastalığının yayılmasını ele alıyordu. Haberde uzmanlar hastalığın, deli dana hastalığına benzer şekilde türler arası geçiş yapma potansiyeli ve insanları etkileme riski konusundaki endişelerini dile getiriyorlar. Haberin yayınlanmasının ardından birçok Türkçe sayfada “zombi geyik hastalığı” ile ilgili paylaşımlar da çoğalmaya başladı. Paylaşımlar hastalığın hızla yayıldığı ve olası bir salgının kapıda olduğuna dair sansasyonel ve etkileşim amaçlı başlıklar eşliğinde dolaşıma girmiş. 

CWD, geyikgiller familyasını (örneğin geyik, alageyik ve ren geyiği) etkileyen bulaşıcı bir nörodejeneratif hastalık. Hastalık, anormal prion proteinlerinin beyinde birikmesiyle oluşuyor ve bu durum da hayvanların beyin hücrelerinin ölümüne ve çeşitli nörolojik semptomlara yol açıyor. İlk olarak 1960'lı yıllarda Kuzey Amerika'da vahşi geyik popülasyonlarında tespit edilen CWD, zaman içinde hem vahşi hem de evcil geyikgillerde yaygınlaşmış. Son yıllarda CWD'nin coğrafi dağılımı genişlemiş ve hastalık, Kuzey Amerika'nın yanı sıra Güney Kore ve Norveç gibi ülkelerde de tespit edilmiştir. Hastalığın yayılım mekanizması tam olarak anlaşılamamış olmasına rağmen, bulaşmanın çoğunlukla vücut sıvıları ve doku teması yoluyla gerçekleştiği düşünülüyor. 

CWD'nin en belirgin ve tutarlı klinik belirtisi, vücut kondisyonu kaybıyla birlikte uzun süreli kilo kaybının yanı sıra artan sıvı tüketimi ve boşaltım. Vakaların çoğunda, ağıldaki diğer hayvanlarla etkileşimin azalması, saldırganlık, halsizlik, depresyon ve başın öne eğilmesi gibi davranış değişiklikleri de görülüyor. Bu belirtiler hastalığın sonraki süreçlerinde daha belirgin hale gelebiliyor. Hastalığın tedavisi veya aşısı bulunmuyor. 

CWD’nin ileriki safhalarındaki semptomları nedeniyle “zombi geyik hastalığı” olarak adlandırılması medyada çıkan haberlerde abartma unsurunun sıklıkla kullanılmasına neden oluyor. Söz konusu paylaşımda da aslında 2016 tarihli Güney Kore yapımı “Busanhaeng” (Train to Busan - Zombi Ekspresi) filminden alınmış bir kesit kullanılmış. Bu video kesitinin paylaşılmamış kısmında bir araç geyiğe çarparak ölümüne sebep oluyor. Fakat zombi virüsü kapmış olan geyik aracın uzaklaşmasının ardından tekrar canlanıyor ve kamera geyiğin donuklaşmış gözlerine odaklanıyor. Sahnenin çarpıcılığı videonun üzerindeki “ABD’de zombi geyik hastalığı yayılıyor” yazısıyla birleşince etkileşim alan bir gönderi ortaya çıkmış.

Hastalığın nörolojik semptomları arasında ciddi kilo kaybı, koordinasyon eksikliği, salya akması ile gözlerde donuk bakışların yer alması ve  insanlardan korkmama gibi anormal davranışlar da görülmesi geyiklere popüler kültürdeki zombileri anımsatan bir görünüm kazandırıyor. Fakat hastalığın bu aşamasının doğada sık görülmediğini belirtmekte fayda var. Öncelikle enfekte olduktan sonra gelişen hastalık 1-2 yıl boyunca semptom göstermiyor, aynı zamanda bu sayede bulaşıcılığını da arttırabiliyor. “Zombi”ye benzetilen semptomlar gerçekleşmeden önce canlının yaşam fonksiyonları azaldığından doğada çoğu zaman hastalıktan önce yırtıcılar veya trafik kazaları gibi sebeplerle hayatını kaybediyor. Hastalıkla ilgili bilinen görüntülerin çoğu laboratuvar ortamında hastalığı incelemek amacıyla tutulan hayvanlara ait. 

Son yapılan çalışmalar CWD’nin bulaşıcılığı, kalıcılığı ve türler arası bulaşma potansiyeli nedeniyle yaban hayatı yönetimi ve halk sağlığı için izlenmesi gereken bir hastalık olduğunu gösteriyor.  CWD'nin insanlara bulaştığına dair doğrudan bir kanıt yok ve çoğu çalışma zoonotik riskin çok düşük olduğunu gösteriyor. Fakat prionların uyum sağlama ve özelliklerini değiştirme yeteneği, özellikle hastalığın yayılmasının artmasıyla birlikte, insana bulaşma potansiyeline ilişkin endişeleri artırıyor.