Beethoven’ı Sağır Eden ve Öldüren Şey Cam Armonika mıydı?

Beethoven’ın sağlık problemlerinin sebebi olduğu öne sürülen müzik aletinin mucidi, ABD’nin kurucu isimlerinden Benjamin Franklin. Franklin’in, Londra’da bir cam ustası ile çalışarak ürettiği müzik aleti, camların su ile doldurulmasına gerek kalmadan melodi üretebilmesini sağlıyor. 

18. yüzyılda en popüler müzik aletlerinden biri hâline gelen cam armonika için Beethoven, Mozart ve Donizetti gibi önemli müzisyenlerin bazı eserleri bestelendi. Notaları belirtmek için kullanılan boyalarda ve kimi zaman camlarda kurşun bulunan cam armonika, yaygın olarak kullanıldığı yıllar içinde hastalıklara sebep olduğuna dair kötü bir şöhret ile de anılmaya başladı. Kullanıcılar yaşadıkları kas spazmlarını, gerginlik ve sersemlik hâllerini müzik aleti ile ilişkilendirmeye başladılar. Cam armonikanın çıkardığı tiz ve ruhani ses ile hastalıklar arasında bağlantılar kuruldu. Almanya’da cam armonika çalınan bir konser sırasında bir çocuğun ölmesi, bazı kentleri armonikayı tamamen yasaklamaya iten son nokta oldu.

Franklin’in, söylentileri önemsemeyip müzik aletini kullanmaya devam ettiği ve semptomlardan herhangi birini yaşamadığı biliniyor. Franklin 1790’daki ölümüne dek yaklaşık 5000 cam armonika üretilmesine rağmen patent alamadığı için bu popüler müzik aleti üzerinden hiç para kazanamadı. Cam armonika popülerliğini 1820’lerin sonunda yitirmeye başlasa da, kötü şöhreti günümüze de taşınmış durumda. Armonikaya fazla maruz kalmanın insanı delirtebileceğine yönelik asılsız söylentiler hâlen popüler cam armonika anlatılarının bir parçasını oluşturuyor. O dönemde rastlanan şikayetlerin daha olası bir sebebi ise, armonika üretiminde kullanılmış olan kurşun.

Dünyanın en önemli müzisyenlerinden biri olan Beethoven’ın hayatı, sorunları ve ölümü ile ilgili bir bilgi ve kaynak bolluğu olduğu söylenebilir. Öyle ki, 1920’den bu yana yalnızca Beethoven’ın nasıl sağır olduğunu konu edinen 38 tıbbi makale yayımlanmış. Bunlar arasında Beethoven’ın işitme kaybına uğramasını ve yaşadığı bazı psikolojik sorunları kurşun zehirlenmesi ile ilişkilendiren önemli çalışmalar yer alıyor. Benzer bir şekilde, ölümünden kısa bir süre sonra gerçekleştirilen otopsi raporu, yıllardır Beethoven’ın ölüm sebeplerini arayan birçok makalenin dayanağı olmuş. 

Araştırmaların bazıları, ölümün ardında Paget hastalığının varlığını ortaya koyuyor. Nihai rahatsızlığı çoğunlukla sarılık, asit birikimi, ayak bileği ödemi ve karın ağrısı ile karakterize ediliyor. Otopsi verileri, Beethoven'ın karaciğer sirozu yanında renal papiller nekroz, pankreatit ve muhtemelen diabetes mellitusu olduğunu gösteriyor. Saçlarına yapılan testte yüksek miktarda kurşun tespit edilen Beethoven, hayatının son on yılını şarap özelinde alkole aşırı düşkün sürdürmüş. On sekizinci ve on dokuzuncu yüzyılın başlarında, ucuz şarapları tatlandırmak ve yenilemek için yasadışı olarak kurşun eklendiği ve alkolün o dönemde sirozun açık ara en yaygın sebebi olduğu biliniyor. Bu bulgular ışığında Beethoven’ın bazı psikolojik problemleri, işitme kaybı ve ölümünün ardında yatan kurşun zehirlenmesi şarap tüketimi ile ilişkilendiriliyor.

İnternette açık bir kaynak olarak Beethoven Center; anahtar kelimeler ile literatür arasında tarama yapılmasını olanaklı kılan yapısı ile Beethoven’ın sağlık problemleri ve ölümü de dahil olmak üzere ona dair çoğu soruya cevap verebilir nitelikte. Platformda gereken dilde yapılan bir ‘kurşun zehirlenmesi’ taraması bu iddiada incelenen makalelerin hepsine yönlenmeyi sağlıyor, ‘cam armonika’ ise hiçbir sonuç vermiyor.

Bunların yanında, kurşun zehirlenmesinin tarihi üzerine yapılan çalışmalar, bu hastalığın antik çağlarda fark edildikten sonra unutulduğunu, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında hastalığın yükselişi ile trajik bir biçimde tekrar hatırlandığını anlatır. Beethoven, cam armonika ile henüz sağlık problemleri yaşamadığı yıllarında tanışmıştı. Beethoven’ın da tükettiği ürünlerde yoğun olarak kurşun kullanıldığı bir dönemde birçok rahatsızlığının yanına, bazılarının da tetikleyicisi olarak kurşun zehirlenmesi eklenmişti. Zehirlenmeye tam olarak neyin sebep olduğu ise kesin olarak bilinmiyor.

Bir Twitter hesabı tarafından yapılan paylaşımda Beethoven’ın sağır olmasının, davranış bozukluklarının ve ölüm sebebinin cam armonika olduğu iddia edilmişti. Cam armonika ve Beethoven hakkında iddialar, uzun bir süredir yayılıyor. Dönemde üretilen cam armonikaların bazılarında kurşun bulunduğu ve armonikalar ile ilişkilendirilen hastalık vakaları yaşandığı biliniyor. Beethoven’ın ölümü üzerine yapılan çalışmalar, kurşun zehirlenmesinin Beethoven’ın sağlık problemleri ve ölümünün ardında yatan sebeplerden biri olabileceğini ortaya koydu. Fakat araştırmalar, karaciğer sirozu bulunan Beethoven’ın kurşun zehirlenmesini çoğunlukla içeriğine kurşun katılan şaraplara bağlıyor. Zehirlenmenin sebebi tam olarak bilinmese de cam armonika, Beethoven’ın kurşun zehirlenmesi ve ölümü üzerine yapılan çalışmalarda yer almıyor.