Dijital Haberlere Ulaşım Eğilimlerimiz Nasıl Değişiyor?

İngiltere merkezli araştırma merkezi ve düşünce kuruluşu Reuters Gazetecilik Araştırma Enstitüsü, 2020 yılı Dijital Haber Raporu’nu yayınladı. Dijital haber tüketimini ve tüketicilerin eğilim ve düşüncelerini inceleyen rapor 40 farklı ülkeden 80 bin online haber takipçisine yapılan anketler sonucu derleniyor. Rapordaki verilerin hepsi Covid-19 salgını ankette bulunan ülkelerde etkisini göstermeden önce, Ocak 2020 tarihinde toplanmış. Salgının dijital haberlere erişimdeki etkisinin görülebilmesi için ise Nisan 2020 tarihinde Birleşik Krallık, ABD, İspanya, Güney Kore ve Arjantin’de anketin bazı soruları tekrarlanmış.

Türkiye’de 2.017 kişilik bir örneklemden yararlanılırken, nüfusun internet kullanım oranı %83 olarak belirtilmiş. Ancak, Türkiye’den alınan verilerin daha çok kentsel alanları temsil ettiği, bu nedenle ülkenin genelini temsil eden bir örneklem olmayabileceği de not düşülmüş. Ankette yer alan ülkeler arasında internet kullanım oranının en fazla olduğu ülke %98 ile Norveç, en az olduğu ülke ise %55 ile Güney Afrika.

Raporun yayınlandığı 9 yıldan beri habere ulaşımda en sık kullanılan araç olarak, online kaynakların televizyonun yerini aldığı görülüyor. Aynı zamanda, haberlere ulaşımda gazetelerin kullanımının azalmaya devam ettiği ve son yıllarda sosyal medyanın hızlı bir yükseliş yaşadığı görülüyor. 6 ülke için Covid-19 salgını öncesi ve sonrası veriler karşılaştırıldığında ortaya çıkan değişiklikler ise tabloda yer alıyor.

Koronavirüs salgını sonrasında basılı haber kaynaklarının, yani gazete ve dergilerin, kullanımının genel olarak düştüğü görülüyor. Bu değişim, hijyen endişesi nedeniyle fiziksel kaynaklardan olabildiğince kaçınma sebebiyle oluşmuşa benziyor. Bunun dışında, televizyon ve radyo gibi geleneksel haber kaynaklarının kullanımının yanı sıra, online kaynaklara olan ilgi de artmış. Raporda yer alan diğer bir bilgiye göre, yalnızca Birleşik Krallık’ta 35 yaş altının haber kaynağı olarak televizyonu kullanma oranı ocak ve nisan aylarında %25 artmış. Yine Birleşik Krallık’ta sosyal mesafe ve karantina uygulamalarının başladığı 12 Mart tarihinden itibaren BBC Haber Sitesi’ne giren günlük ziyaretçi sayısı neredeyse ikiye katlanmış.

Covid-19 salgını sonrasında özellikle 18-24 yaş arası grupta virüsle ilgili haber ve bilgiye ulaşmak için Instagram ve Snapchat kullanımının yaygınlaştığı belirtliyor. Raporda bu durumun sebebi olarak insanların aile ve arkadaşlarıyla paylaştığı gönderiler ve ünlülerin/tanınmış figürlerin konuyla ilgili paylaşımlarını takip etmek olduğu düşünülüyor. Arjantin’de gençlerin %49’unun, Almanya’da ise %38’inin koronavirüsle ilgili bilgi almak için Instagram’ı kullanmış olduğu görülüyor. Nisan’da kaydedilen sonuçlara göre, bahsedilen 6 ülkede insanların %24’ü Covid-19’la ilgili bilgi almak, tartışmak ve paylaşmak için WhatsApp kullandığını söylüyor. Söz konusu olan 6 ülkede insanların %43’ünün haftalık olarak hem sosyal medya kanallarını hem de geleneksel haber kaynaklarını söylüyor.

Raporda koronavirüs salgının da başlamasıyla birlikte anketteki ankette yer alan 40 ülkede 2020 yılında haberlere olan güven açısından bir önceki yıla kıyasla %4’lük bir düşüş yaşanmış. 2020 Ocak ayı verilerine göre insanların %38’i haberlere güvendiğini belirtirken, kendi takip ettiği haber kaynaklarına güvenenlerin oranı ise %46. Her kategoride 2019’daki değerlere oranla düşüş söz konusu.

Türkiye’de ise haberlere güven oranları dünya ortalamasının üzerinde ve her kategoride bir önceki yıla göre artış göstermiş.

Türkiye’de haberlere güven oranı incelendiğinde dikkat çeken diğer bir nokta ise yaş grupları arasındaki farklılıklar. 18-24 yaş grubunun %37’si ‘’haberlere güveniyorum’’ ifadesine katılırken, bu oran 35-44 yaş grubunda %65’e yükseliyor. Aynı şekilde diğer bütün yaş grupları da haberlere gençlerden daha çok güveniyor. Sosyal medyadaki haberlere en az güvenen yaş grubunu %34 ile yine 18-24 yaş arası oluşturuyor.

Gördükleri çoğu habere çoğu zaman inandığını ifade edenlerin oranları ise ülkeden ülkeye büyük farklılıklar gösterebiliyor. Ankette yer alan bazı ülkelere göre ‘’çoğu habere çoğu zaman inanıyorum’’ ifadesine katılanların oranları ve bazı ülkelerde bir önceki yıla göre değişimler şu şekilde:

Bu ifadeye katılanların oranı Türkiye’de %55 oranında olurken, bu oran bir önceki yıla göre %9 oranında artmış. Haberlerin güvenilirliğine en çok katılan ülke %56 ile Finlandiya ve Portekiz olurken, haberlere en az güvenenler ise %23 ile Fransa ve %21 ile Güney Kore. Haberlere güvenmede bir önceki yıla göre Danimarka ve Meksika %11 oranında, Kanada ise %8 oranında düşüş yaşanmış.

Rapordaki örneklemin %56’sı internet ortamındaki haberlerde neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda endişeli olduğunu belirtiyor. Bu oran geçen seneye kıyasla %1 oranında artmış. Sanal alemdeki haberlerin doğruluğuna dair endişenin en yüksek olduğu yerler %84 ile Brezilya ve %76 ile Portekiz ve Kenya, en düşük olduğu yerler ise Almanya, Danimarka ve Hollanda gibi daha az kutuplaşmış ülkeler. Geçen seneden beri ise yanlış bilgiye dair endişelerin en çok arttığı ülkeler %6’lık bir artışla Hong Kong ve %4’lük bir artışla Finlandiya. Türkiye’de ise bu oran bir önceki yıla göre %1 düşmüş.

Dünya genelinde verilen cevaplar göz önüne alındığında, internetteki yanıltıcı ve yanlış haberlerin sorumlusu olarak ortalamada en çok politikacılar (%40), ardından ise aktivist (%14) ve gazeteciler (%13) görülüyor.

İnternet ortamında yanlış ve yanıltıcı bilginin kanalları konusunda dünya genelindeki fikirlere bakılacak olursa en büyük sorumlunun %40 oranla sosyal medya olduğu görülüyor. Türkiye’deki katılımcılar ise Facebook’u yanlış veya yanıltıcı haber konusunda en endişe verici platform olarak tanımlıyor.

Sosyal medyayla ilgili verinin ayrıntısına inildiğinde en yanlış veya yanıltıcı haberler açısından en çok endişe uyandıran uygulamanın %26 ile Facebook, %6 ile YouTube ve %5 ile Twitter olduğu belirtiliyor. Reuters tarafından Nisan 2020’de 6 ülkeyi kapsayan anket tekrarlandığında, katılımcıların %37’si Facebook ve Twitter’da, %32’si ise WhatsApp’ta Covid-19’a dair oldukça fazla yanlış bilgiyle karşılaştıklarını belirtmişler.

Örnekleme dahil olan 40 ülkenin haber okuma, izleme veya dinleme tercihleri dikkate alındığında katılımcıların haberleri daha yüksek oranla okumayı tercih ettiği görülüyor. Katılımcılar eğitim seviyelerine göre ayrıldıklarında, daha yüksek eğitim seviyesine sahip olanlarda haber okuma oranı %56, izleme oranı ise %32 iken; aynı kategoriler daha düşük eğitim seviyesinde olanlar için ikisi de %41’i buluyor. Bölgesel olarak en çok haber okuyan yer ise Kuzey Avrupa.

Söz konusu 40 ülkenin online video haber izleme ortalaması %67. Online olarak video haber izlemeyi en çok tercih eden ülkeler %95 ile Türkiye, %93 ile Kenya ve %89 ile Filipinler ve Hong Kong. En az video haber izleyen ülkeler ise Almanya, Danimarka ve Birleşik Krallık. Bunun yanı sıra, Türkiye ve Kenya’dan katılımcıların, ülkenin genelinden ziyade kentsel nüfusu temsil ettiğini belirtmekte fayda var.

Türkiye’den katılımcılara haberlere hangi yollarla ulaştıkları sorulduğunda, en çok alınan cevap %85 ile online kaynaklar, %68 ile ise televizyon olmuş. Haberleri sosyal medyadan takip ettiğini söyleyenlerin oranı %58, gazete ve dergilerden takip edenler ise %42 olmuş. Gazete ve dergilere dünya standartlarına göre daha yüksek olduğu ve televizyonun da habere ulaşımda önemli bir araç olarak kaldığı görünüyor. Haberlere ulaşımda en çok kullanılan araç ise akıllı telefonlar, ardından bilgisayar ve tabletler. 2015 yılından itibaren haberleri bilgisayardan takip ettiğini söyleyenlerin %65’ten %40’a düşerken, haberleri akıllı telefonlarından takip ettiklerini belirtenlerin oranı ise %57’den %72’ye yükselmiş durumda.

Reuters’ın Türkiye analizinde yer alan verilere göre televizyon/gazeteyi haber kaynağı olarak kullananlar ve haberlere online ulaşmayı tercih edenlerin en çok tercih ettiği kanallar/siteler şu şekilde:

Haberlere ulaşım açısından en çok tercih edilen TV kanalı Fox TV ve CNN Türk olurken, haberler için en çok tercih edilen gazetelerin ise Hürriyet ve Sözcü olduğu görülüyor. Bunun yanı sıra, haberlere online ulaşmayı tercih edenler de en çok CNN Türk, NTV ve Sondakika.com internet sitelerini tercih ettiklerini belirtiyorlar.

Türkiye’den olan örnekleme göre en çok güvenilen haber kaynağı %77 ile Fox TV Haber ve %74 ile NTV Haber. NTV Haber’i ise hepsi %73 oranla olmak üzere Sözcü, Habertürk ve Cumhuriyet izliyor. Kendileri hakkında en çok ‘’güvenmiyorum’’ ifadesi kullanılan kaynaklar ise %34 ile A Haber ve %27 ile Anadolu Ajansı oldu.

Haberleri sosyal medya, e-posta ya da mesajla paylaştığını söyleyenlerin oranı %57 olurken, haberlerin paylaşımı için en çok kullanılan platform %49 ile Facebook ve %45 ile Youtube. Facebook’un oranının 2019 senesine göre %2 oranında arttığı, Youtube’un oranının ise %4 oranında azaldığı görülüyor. Bir önceki seneye göre haber için kullanımında en fazla artış olan uygulama ise %8 artış ile Instagram oldu.