Futbola Yabancı Yöneticiler ve Türk Futbolunda Yabancı Kuralı

Türk futbolundaki ilk yabancı oyuncu kuralı, Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü Sicil Müdürü Saim Seymener, Fenerbahçe Kulübü yöneticisi Dr. Rüştü Dağlaroğlu ve Beşiktaş Jimnastik Kulübü yöneticisi Sadun Usoğlu’nun bir araya gelerek hazırladığı ve 24 Eylül 1951’de yürürlüğe giren “Futbol Profesyonellik Talimatnamesi” ile belirlendi. Bu talimatnameye göre kulüpler, kadrolarında yalnızca 1 yabancı oyuncu bulundurabilecekti. Bu dönemde alt ligde mücadele eden ve yükselişte olan Adalet Kulübü, 15 Eylül 1955’te Arjantinli futbolcu Jose Alberto Valdieso’yu denemeye aldı; ancak transfer gerçekleşmedi. Kulüp pes etmedi ve transfer rotasını yeniden yurt dışına çevirdi.

21 Ekim 1955’te Portekiz’den Türkiye’ye gelen Arjantinli futbolcu Oscar Garro, Adalet Kulübü’ne imza atarak Türk futbolunda profesyonel sözleşme imzalayan ilk yabancı oyuncu unvanını kazandı. Adalet’te iki sezon boyunca top koşturan Garro, ilk sezonunda 4 gol atarken, ikinci sezonunda hem futbolcu hem de antrenör olarak görev yaptı. Bir yıl Adalet forması giydikten sonra, 1957-58 sezonunda İstanbul Profesyonel 2. Lig ekiplerinden Fatih Karagümrük’e transfer olan Garro, burada da aynı şekilde hem oyuncu hem antrenör olarak takımın üst lige çıkmasında kilit rol oynadı. Böylece Oscar Garro, Türk futbol tarihine hem ilk yabancı oyuncu hem de ilk yabancı oyuncu-antrenör olarak adını yazdırdı.

Hem takımların Avrupa’da daha rekabetçi olmasını isteyen hem de taraftarlara seyir zevki yüksek bir futbol sunmayı amaçlayan TFF, 1966/1967 sezonunda Süper Lig ve 2. kademe ligde sahaya çıkabilecek yabancı oyuncu sayısını ikiye yükseltti. Bu değişiklik, Türk futbolunda önemli bir dönemin kapısını araladı ve kulüpler yabancı oyuncu transferine hız verdi.

Bu sezon boyunca, tam 15 yabancı futbolcu Türk takımlarının kadrolarına katıldı. Bu transferlerin 11’i Yugoslav, 3’ü Macar, 1’i ise Etiyopyalı oyunculardı. Bu dönemin dikkat çeken transferlerinden bazıları ise şöyleydi: Fenerbahçe, Radovic ve Lemic’i kadrosuna katarken; Beşiktaş, Kuzman ve Szalay ile anlaşmaya vardı. Altınordu, Zadel, Syacki ve Todor’u renklerine bağladı; Karşıyaka ise Maric ve Kosic’i transfer etti. Vefa, Radulovic ve Stefanovic ile kadrosunu güçlendirirken, İzmirspor Duvancic’i, Altay Teddy’yi, Galatasaray ise Nikolovski’yi transfer etti. Beyoğluspor ise Etiyopyalı Katama’yı renklerine kattı. 

Orhan Şeref Apak’ın görevden ayrılmasının ardından, Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) başkanlığına eski Gençlerbirliği futbolcusu Hasan Polat seçildi. Polat da selefi Apak gibi yabancı oyuncu transferlerine karşı mesafeli bir duruş sergiledi ve bu konuda sert adımlar attı. 1971/72 sezonunda Polat, Süper Lig’de yalnızca kendi milli takımında forma giymiş 25 yaş üstü yabancı futbolcuların transferine izin verileceğini açıkladı. Bu kararla, kulüplerin rastgele yabancı transferleri yerine, tecrübeli ve milli takımlarda kendini kanıtlamış oyunculara yönelmesi amaçlandı.

Polat’ın yabancı sınırlamalarına getirdiği yenilikler bununla da sınırlı kalmadı. Türk antrenörlerin daha fazla şans bulması ve gelişmeleri için, 2. Lig ve 3. Lig’de yabancı antrenörlerin çalışması yasaklandı. Aynı dönemde, Türkiye’de hakemlik görevlerinde de Türk hakemlere daha fazla yer verildi ve yabancı hakemlerin görev alması engellendi.

1975/1976 sezonuna gelindiğinde ise, Hasan Polat döneminin belki de en radikal kararı alındı: Yabancı futbolcu transferi tamamen yasaklandı. Polat, 1976’da görevinden ayrıldıktan sonra TFF’de çalkantılı bir dönem başladı. Başkanların kısa süreli görev yapması, yabancı sınırlaması konusunun ele alınmasını zorlaştırdı. 1977/1978 sezonu öncesinde yabancı futbolcu transfer yasağı kaldırıldı; ancak ertesi yıl, Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar ve döviz ihtiyacı nedeniyle yabancı transferi yeniden yasaklandı. Böylece Türk futbolunda yabancı oyunculara yönelik kural ve sınırlamalar, dönemin ekonomik ve sportif şartlarına göre sürekli değişiklik göstermeye devam etti.

90’lı yıllarda, Süper Lig kulüpleri yabancı oyuncu sınırının genişletilmesini ısrarla talep etse de, dönemin TFF Başkanı Şenes Erzik bu fikre sıcak bakmıyordu. Erzik, Türkiye’ye transfer edilen yabancı oyuncuların yeterince kaliteli olmadığını savunarak sınırı genişletmeye karşı çıktı. Bu durum, kulüpleri yeni çözüm yolları aramaya itti ve transfer politikalarında yeni bir sayfa açtı.

1993/1994 sezonunda Galatasaray’ın İsviçre’den transfer ettiği Kubilay Türkyılmaz, bu yeni dönemin habercisi oldu. Onun gelişiyle birlikte Türkiye’de gurbetçi futbolcu transferi rüzgarı esmeye başladı. Avrupa’nın dört bir yanındaki Türk asıllı futbolcular, Süper Lig kulüplerinin radarına girdi ve ligin yeni yıldızları haline geldiler.

Bu dönemde Süper Lig’e katılan dikkat çekici gurbetçi futbolculardan bazıları şunlardı: Galatasaray’dan Ahmet Bulut ve Tarık Sarısakal, Fenerbahçe’den Tayfur Havutçu, Gaziantepspor’dan Kubilay Toptaş ve Serkan Özen, Kayserispor’dan Atabey Aktepe, Kocaelispor’dan Orhan Özcan, Hüseyin Bayhan ve Kemal Halat, Bursaspor’dan Hayrettin Yıldız ve Ercüment Şahin, Beşiktaş’tan Fuat Usta, Gençlerbirliği’nden İlhan Mansız, İstanbulspor’dan Timur Yanyalı, Suat Türker ve Cebrail Mermer. Bu gurbetçi futbolcular, kulüplerin yabancı oyuncu sınırını aşma çabalarına yeni bir soluk getirirken, Süper Lig’e Avrupa’da yetişmiş yeteneklerin kazandırılmasında da önemli bir rol oynadı.

1997 yılında, Şenes Erzik’in istifasının ardından Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) başkanlığına Abdullah Kiğılı getirildi. Ancak, havuz sistemi ve yayıncı kuruluş sorunları nedeniyle Kiğılı, sadece 44 gün sonra görevinden istifa etti. Kiğılı’nın istifasının ardından TFF başkanlığına Haluk Ulusoy seçildi. Kulüpler, yabancı oyuncu sayısında değişiklik yapılmasını isterken, Ulusoy da selefleri gibi bu taleplere ilk etapta karşı çıktı. Ancak kulüplerin ısrarına daha fazla direnemeyen Ulusoy, Ocak 1999’da yabancı oyuncu kuralını “4+1” olarak düzenledi. Aynı sezonda, Ümitler Ligi’nde de yabancı oyuncu kuralı getirildi ve 2’si yaş sınırlı, 2’si yaş sınırsız olmak üzere toplam 4 yabancı futbolcunun kadroda yer alabileceği açıklandı. Bu karar, Profesyonel Futbolcular Derneği tarafından tepkiyle karşılandı. Tüm bu gelişmelerin ışığında, 1999/2000 sezonunda Süper Lig tarihinde ilk kez 100’ün üzerinde yabancı futbolcu forma giydi.

Ardından, Galatasaray’ın dört sene üst üste şampiyon olup UEFA Kupası’nı da kazanmasıyla birlikte, 2000/01 sezonunun başında kulüpler daha kaliteli yabancı futbolcular transfer edebilmek için yabancı oyuncu sayısının “5+2” şeklinde düzenlenmesini talep etti. Ancak TFF yönetimi bu talebi reddederek kuralı “5+1” olarak belirledi. Kulüplerin transfer çılgınlığı devam ederken, Türkiye ekonomisi ise tarihinin en kötü dönemlerinden birini yaşıyordu. Ekonomik kriz nedeniyle birçok alanda tasarruflar yapılırken, Türk futbolunda harcamalar hız kesmeden devam etti. Bu kontrolsüz harcama furyası, ilerleyen yıllarda Malatyaspor, Siirtspor, Göztepe, Kocaelispor, İstanbulspor ve Yozgatspor gibi kulüplerin mali krize girmesine veya batmasına neden oldu.

2001/2002 sezonunda ise yabancı oyuncu sınırı iyice karmaşık bir hale geldi. Yeni kurala göre kulüpler 8 yabancı oyuncu transfer edebilecekti; ancak bunlardan sadece 5’i sahada, 1’i yedekte, 2’si ise kadro dışında yer alabilecekti. Yabancı oyuncu kuralının adeta bir matematik problemine dönüştüğü bu sezonda, Süper Lig kulüplerinin kadrolarında toplam 142 yabancı oyuncu yer aldı.

Mehmet Ali Aydınlar’ın ardından Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) başkanlığına Beşiktaş’ın eski başkanı Yıldırım Demirören geçti. Daha önce yabancı sayısının azaltılması gerektiğini savunan Demirören, kulüplerin önüne üç yıllık bir plan koydu. Bu plana göre, yabancı oyuncu sayısı kademeli olarak azaltılacaktı: 2012/13 sezonunda yabancı kuralı 6+2 olarak uygulanırken, sonraki iki sezonda 6+0+4 ve 5+0+3 olarak değiştirilecekti. Yedekte yabancı oyuncuya yer verilmemesi ve kadro dışında 4 veya 3 yabancı oyuncunun bırakılması ise en çok tartışılan konulardan biri oldu. Kulüpler, bu kuralın değişmesi için Demirören’e baskı yapsa da, o planın devam edeceğini ve istifa etmeyeceğini kesin bir dille açıkladı.

2014 yılında, kulüpler yabancı kuralının 6+2 olmasını talep ederek bir kez daha Demirören’in kapısını çaldı. Demirören, bu kez ancak 18 kulübün tamamının onayı ile kuralı değiştirebileceğini açıkladı. Kulüplerin topladığı imzalar sonucunda Mayıs 2014’te, 2014/15 sezonu için yabancı oyuncu kuralının 5+0+3 yerine 5+3 olacağı duyuruldu.

4 Ocak 2015’te ise Türk futbolunda devrim niteliğinde bir karar alındı: “Yerli Teşviki” adı verilen bu yeni kurala göre, kulüpler en fazla 14 yabancı ve en az 14 yerli oyuncu olmak üzere 28 futbolcu kaydedebilecekti. En büyük yenilik, sahada sınırsız sayıda yabancı oyuncunun yer alabilecek olmasıydı. Böylece, göreve geldiğinden beri yabancı sayısını azaltmaya çalışan Yıldırım Demirören, bu sefer 11+0+3 kuralını getiren ilk TFF Başkanı oldu. TFF, yabancı oyuncu kaydettiren her kulüpten bir ödenek alacağını ve bu ödeneği yerli teşvik fonu olarak en fazla yerli oyuncu oynatan kulüpler arasında dağıtacağını açıkladı. İlk yabancı oyuncu için kulüplerin 100 bin lira, kalan 13 yabancı oyuncu içinse toplam 6 milyon lira ödemesi planlanmıştı. Ancak, kulüplerin baskısı nedeniyle bu uygulama hayata geçirilemedi ve yerli teşvik sadece adıyla kaldı.

Ayrıca, yedekte oturan 7 oyuncudan birinin altyapıdan yetişmiş olma zorunluluğu getirildi. 2016/17 sezonunda ise transfer olmuş ve yabancı milli takımı seçen Türk oyuncuların da yabancı statüsünde oynayacağı belirtildi. Bu kararın ardından, sahada 22 yabancı oyuncu yer alırsa “İstiklal Marşı’nı kim okuyacak?” tartışmaları ortaya çıktı. Dönemin Milli Takım teknik direktörü Fatih Terim, “Ben serbestlikten yanayım. 14 Türk mecburiyeti var. 14 yabancı mecburi değil ama 14 Türk mecburi. Bu bir Türk kuralıdır.” sözleriyle bu tartışmalara yanıt verdi. Sınırsız yabancı kuralının uygulandığı ikinci sezonda, Süper Lig tarihinde ilk kez yabancı oyuncu sayısı yerli oyuncu sayısını geride bıraktı; 2016/17 sezonunda 237 yerli oyuncuya karşılık 241 yabancı oyuncu sahaya çıktı.

Kulüpler bu sınırsız yabancı kuralından memnunken, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bir programda “Bence yerli futbolcularımızın önünü açmak lazım. Ben çok fazla yabancının olmasını milli futbolumuz için doğru bulmuyorum.” sözleri, kuralın yeniden tartışılmasına neden oldu. Yıldırım Demirören, sınırsız yabancı sayısının düşürülmesi gerektiğini belirtti. Ancak, eski AK Parti İstanbul Büyükşehir Belediye Meclis Başkanı ve Başakşehir Kulübü Başkanı Göksel Gümüşdağ, kulüplerin planlarını 2019’a kadar yaptığını ve kuralın değişmesinin kulüpleri olumsuz etkileyeceğini ifade etti. Bunun üzerine, Erdoğan “O tarihe kadar anlaşmalar yapıldığına göre; bunun üzerine herhangi bir spekülasyon yapmaya gerek yok.” diyerek tartışmayı kapattı.