Seçilenler vs Atananlar: Türkiye'de Kayyum Belediyeciliği

Kayyum kavramı Türkiye’de ilk olarak yasal ve mali sorunlar nedeniyle geçici olarak atanan yasal temsilcileri ifade eden bir anlam taşımaktaydı. Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre kayyım/kayyum, belli bir malın yönetilmesi veya belli bir işin yapılması için görevlendirilen kimse anlamına geliyor. Bu kavram, özel hukuk çerçevesinde bir kişinin mal varlığına veya bir kurumun yönetimine geçici olarak atanmış temsilciyi ifade ediyordu. Özellikle özel şirketlerde, vakıflarda, derneklerde veya miras gibi kişisel varlık anlaşmazlıklarında varlıkların veya yönetimin yargı kararıyla güvence altına alınması amacıyla kayyum atamaları yapılırdı. Kayyum atama, Medeni Kanun’da da kullanılan bir kavram. Kanunda ergin olmayan çocuklar ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklere kayyum atanmasına dair maddeler mevcut. 2016 öncesinde belediyelere kayyum atanmasıyla ilgili ise herhangi bir uygulama veya örnek bulunmuyor. Belediyelerin denetimi ve gerektiğinde cezai işlemler, seçilmiş yöneticiler üzerinde doğrudan bir yargı yoluyla gerçekleştiriliyordu.

Kayyum kavramının belediye yönetimine girmesindeki kritik tarih ise 15 Temmuz 2016. 15 Temmuz darbe girişimini takip eden günlerde, yaşanan bu olağanüstü olaya karşı olağanüstü önlemler alınmaya başlandı. Farklı başlıklarda birbiri ardına Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) çıkartılarak darbe girişimi ile ilgili olabilecek her türlü kişi ve kuruma karşı hızla önlem alınması amaçlanmıştı. Ancak KHK’ların olağan dönemlerde de uygulanmaya devam edilmesi ve bazı uygulamaların anayasal sınırları aştığı iddiası, başta muhalefet olmak üzere kamuoyunda tepkilere yol açtı. Kayyum belediyeciliği de bu dönemin bir ürünü olarak siyaset sahnesine girmiş oldu.

Belediyelere kayyum atanması tartışmaları, ilk olarak 2016 yılının Ağustos ayında, 411 sayılı torba yasa kapsamında gündeme gelmişti. Ancak TBMM’de yapılan görüşmelerde belediyelere kayyum atanmasına ilişkin madde torba yasadan çıkarıldı. Fakat aynı yılın Eylül ayında çıkartılan bir KHK ile belediyelere kayyum atanması resmen hayata geçirildi. 1 Eylül 2016 tarihli 674 sayılı KHK ile yapılan düzenlemede, terör ya da terör örgütlerine yardım ve yataklık suçu sebebiyle hakkında soruşturma açılan ve görevden uzaklaştırılan belediye başkanı veya başkan vekili ya da meclis üyesinin yerine ilgili makamlarca görevlendirme yapılacağı belirtildi. Bu kayyum atama usulü, sonrasında yasalaşarak Belediye Kanunu’nun 45. maddesinde ek fıkra olarak yerini aldı.

O günden bu yana Türkiye’de belediyelere atanan kayyumlar, demokratik değerlerin zedelenmesine ve seçmen iradesinin ihlal edilmesine dair geniş çapta bir tartışma konusu haline geldi. “Kayyum belediyeciliği” ise Türkiye siyasetinde yer etmiş kavramlardan biri olarak gündemde kalmaya devam ediyor.