1999 Gölcük Depremi Ardından Öne Çıkan Manşetler Nasıldı?

6 Şubat 2023 tarihinde gerçekleşen ve Türkiye’nin 10 ilini etkileyen Kahramanmaraş depremlerinin ardından kamuoyu ve sosyal medyada en çok gündeme gelen konulardan biri, Türkiye’nin deprem gerçeği konusunda hazırlıklı olup olmadığına yönelikti. Geçmiş depremlerden ders alınmadığı ile ilgili sayısız örnek gündeme gelirken, olası gelecek depremlere yönelik yeni politikalar geliştirilmesi gerektiğinin aciliyeti de birçok kez altı çizildi. 

Türkiye bundan 24 sene önce 17 Ağustos 1999’da Gölcük merkezli çok büyük bir deprem yaşamıştı. Kandilli Rasathanesi’nin verilerine göre 7.4 büyüklüğünde olan deprem başta Kocaeli, Adapazarı ve Yalova olmak üzere resmi raporlara göre 18 bine yakın kişinin ölümüne neden olmuştu. 1999 depremi sonrasında yaptığımız arşiv taramasında 6 Şubat Kahramanmaraş’ta gerçekleşen depremleri sonrasındaki öne çıkan birçok başlığın 24 yıl öncesiyle ne kadar benzer olduğu görülüyor. Kurtarma çalışmalarındaki zafiyet, inşaat sektöründeki denetimsizlik, büyük projelerde zemin sağlamlığı konusundaki soru işaretleri ve geçmişten ders alınmadığı mesajı 24 yıl önce de manşetlerden hiç düşmememiş. 

Depremin ardından en çok konuşulan konulardan biri  yıkılan binaların yaşı ve güvenlik sorunlarının ihmal edip edilmediği yönünde. Sosyal medyada yayılmakta olan birçok iddiada yapıların gerekli yönetmeliklere uyulmadan ve güvenlik testlerine tabi tutulmadan yapıldığı şüpheleri yer alıyor. Şantiyelerde, yasa ile getirilen beton standart ve ölçülerin uygulanmadığı belirtiliyor. Benzer sorular, 6 Şubat 2023 depremi sonrasında yıkılan ve deprem yönetmeliği sonrası yeni yapılmış binalar hakkında da yöneltiliyor. 

1999’daki depremin ardından ilk birkaç günde ağırlıklı olarak haberleştirilen konuların binalarda kalitesiz beton kullanımı; tasarım, malzeme ve uygulama konusundaki yetersizlikler olduğu görülüyor. 

Ayrıca, sonuncusu 2018’deki olmak üzere Türkiye’de 1984 yılından beri 20’nin üzerinde imar affı yasası çıktığı da dikkate alındığında, bu afların da etkili olan her deprem ardından sorgulandığını görüyoruz. Türkiye’de 24 Haziran 2018’de yapılan Türkiye genel seçimleri öncesinde 6 Haziran 2018 tarihinde “İmar Barışı” adı altında Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren imar affı ile, imara aykırı, ruhsatsız veya ruhsat eklerine aykırı olan yapıların kayıt altına alınması ve bu yapılara yasallık kazandırılması amaçlanmıştı. 2018’deki yasa ile 7 milyon 85 bin 969 adet Yapı Kayıt Belgesi verildiği, bunların 5 milyon 848 bin 927’sini konutların oluşturduğu düzenlenmişti. İmar affı ile ilgili benzer soruların kamuoyu tarafından 1999 depremi ardından da sorulduğu dikkat çekiyor.

6 Şubat 2023’te gerçekleşen depremlerden ilkinin sabaha karşı ve ağır kış şartlarında gerçekleşmiş olması deprem bölgelerindeki durumu ağırlaştırırken, dolayısıyla yardımın aciliyeti de daha çok öne çıkmıştı. Depreminin ardından etkilenen 10 il arasında Antakya başta olmak üzere birçok bölgeye yardımın geç ulaşması konusu kamuoyunda oldukça tartışılan konulardan biri oldu. 

Hatay’daki AFAD binasının yıkılması ve AFAD yetkililerinin yetkinlikleri konusundaki şüpheler de medyada oldukça fazla yer bulurken, devlet kurumlarının yanında dernek ve STK’ların bölgede aktif rol oynaması da devlet kurumlarına güven duyulup duyulmadığı sorularını arttırdı. Deprem bölgesine yardım ulaştırma konusunda devlet kurumları ve dernek/STK’lar arasındaki tartışmaya siyasetçiler de dahil oldu. Fay hatları üzerinde ve yakınında yer alan yerleşim bölgelerinde olası bir deprem sonrası organizasyon ve örgütlenme konusundaki hazırlıksızlık konusu ise uzun süredir gündemde. 

Deprem bölgelerine ulaşımda yaşanan sıkıntı ve yolların tıkanması gibi problemler nedeniyle yardımın iyice gecikmesi gibi sorunlar daha önce de gündeme gelmişti. 

6 Şubat 2023 depremlerinin henüz birkaç ay öncesinde, 23 Kasım 2022 tarihinde Düzce’nin Gölyaka ilçesinde 5,9 büyüklüğündeki deprem ardından AFAD tarafından hazırlanan etki alanı raporunda da bölgede yaşanan depremin öncesinde alınabilecek önlem ve sonrasında koordinasyonlarla ilgili yetersizliklere yer verilmiş. Bunlardan bazıları çadırların farklı noktalara kurulmasının güvenlik sorunlarına sebep olması, çadırların takip ve kontrolünün sağlanamadığı, çadır kurulan alanlarda altyapı olmadığı için elektrik ve ısınma sorunlarının yaşandığı ve bazı alanlarda zemin sorunu olduğu için çadır kurulamadığı gibi sorunları içeriyor. Buna bağlı olarak birçok noktada yemek dağıtımında sorunlar yaşandığına da raporda dikkat çekilmiş. Söz konusu raporda AFAD Merkezinin yerinin yanlış seçilmiş olduğu ve afet zarar tespit grubunun da göreve uygun seçilmediği belirtilmişti. Düzce’de henüz yeni yaşanan bu sıkıntıların çok benzerlerini hem 1999 depreminde, hem de Kahramanmaraş depremi ardından görmek mümkün. 

1999 depremi sonrası en korkutan olaylardan biri de İzmit’teki TÜPRAŞ yangını olmuştu. Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç ve daha nice uzman, TÜPRAŞ gibi tesislerin bulunduğu sanayi bölgelerinin halihazırda riskli kabul edildiğini belirtmişti. Dolayısıyla aynı zamanda fay hattı yakınında yer alması sebebiyle TÜPRAŞ tesisi için önceden alınması gereken önlemlerin ve sonradan yapılması gereken organizasyonun yetersizliği oldukça tartışılmıştı. Kılıç, konuyla ilgili yazısında şu ifadelere yer vermişti: “Özellikle Tüpraş gibi fay hattına yakın olduğu bilinen bir tesiste yangın önlemleri, hem deprem, hem de deprem sonrası oluşacak şartlar göz önünde buludurularak alınması gerekirdi. Oysa alınan önlemler deprem olmasaydı bile, yeterli seviyede değil.”

Benzer tartışmalar, 2007’de açılan ve 2023’teki depremler ardından ağır hasar alan Hatay Havalimanı etrafında da döndü. Hazırlanan raporlarda havalimanının kurulduğu alanın yanlış ve riski olduğu belirtilmiş, “Bu alan jeomorfolojik özelliklerden kaynaklanan sel ve taşkın, zemin özelliklerinden kaynaklanan deprem riski altındadır” ifadelerine yer verilmişti. Bunun yanında, Hatay Havalimanı’nın kullanılamaz hale gelmesi sebebiyle bölgeye ulaşmaya çalışan yardım ve ekipler Adana’dan bölgeye gitmek zorunda kalmıştı. Halihazırda 3 saatin üzerinde karayolu ulaşımı süren bölgeye gidiş süresi, yollarda da meydana gelen zarar ve yoğunluk nedeniyle katbekat artmıştı. 

17 Ağustos 1999 depreminin ardından gazete arşivleri tarandığında, günümüzde de sıklıkla duyduğumuz bir cümlenin 24 yıl önce de yinelendiği dikkat çekiyor: “Önceki depremlerde yaşanan acılardan ders alınmadı.”